Program azotanowy nadal budzi wiele wątpliwości. Wielu rolników nie do końca rozumie jego wytyczne. Z pomocą przychodzi Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej – odpowiada na najczęściej zadawane w tej kwestii pytania.
W lipcu ubiegłego roku opublikowano tzw. program azotanowy, którego celem jest większa ochrona wód przed zanieczyszczeniami oraz dostosowanie naszych przepisów do unijnej Ramowej Dyrektywy Wodnej.
Nowe prawo wprowadziło nowe zasady stosowania nawozów azotowych na gruntach ornych. Nałożyło także wiele nowych obowiązków na rolników, m.in. konieczność stworzenia planów nawożenia azotem i wyliczania maksymalnych dawek azotu. Ale rolnicy mają problemy ze spełnieniem tych wymogów, m.in. dlatego, że nie do końca znają i rozumieją obowiązujące przepisy. Dlatego Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej opublikowało listę najczęściej zadawanych pytań i udzieliło na nie odpowiedzi. Rolnicy pytają m.in. o kwestie związane z definicjami nawozów naturalnych oraz terminami stosowania nawozów mineralnych.
I. Stosowana terminologia
Czy stosowana w Programie azotanowym definicja nawozów naturalnych obejmuje również frakcję stałą gnojowicy po separacji?
Tak, definicja nawozów naturalnych stosowana w Programie azotanowym obejmuje również nawóz naturalny w formie przetworzonej. Frakcja stała gnojowicy może być składowana na płytach, natomiast frakcja płynna magazynowana jest w zbiornikach.
Czy obornik, gnojowica, poferment z biogazowni i inne nawozy organiczne można traktować jako nawozy wieloskładnikowe?
Nawozy wieloskładnikowe to nawozy zawierające co najmniej dwa składniki pokarmowe, tj. N, P, K, Ca, czy też Mg, tak więc termin „nawozy wieloskładnikowe” odnosi się również do nawozów naturalnych i organicznych.
II. Ograniczenie rolniczego wykorzystania nawozów
Czy węże wleczone można uznać za urządzenia aplikujące nawóz bezpośrednio do gleby, pozwalające na zmniejszenie odległości, w jakich nie stosuje się nawozów w pobliżu wód?
Tak, stosując węże wleczone można zmniejszyć odległości określone w tabeli 1 Programu azotanowego o połowę.
III. Okresy nawożenia
W jakich terminach można stosować nawozy organiczne takie jak poferment z biogazowni lub odpady poddawane obróbce w procesie odzysku R10?
Terminy stosowania nawozów zawarte w tabeli 2 Programu azotanowego dotyczą nawozów naturalnych (obornik, gnojówka, gnojowica, pomiot ptasi) oraz nawozów azotowych mineralnych. Terminów określonych w tabeli 2 nie stosuje się do innych nawozów niż wyżej wymienione np. nawozów organicznych lub odpadów poddawanych obróbce w procesie odzysku R10. Jednocześnie należy pamiętać, że w przypadku stosowania wszystkich substancji wpisujących się w definicję nawozu określoną w ustawie Prawo wodne (każda substancja zawierająca związek azotu lub związki azotu rolniczo wykorzystywana w celu zwiększenia wzrostu roślinności, a także odchody zwierzęce, pozostałości z gospodarstw rybackich oraz osady ściekowe) należy przestrzegać innych przepisów Programu azotanowego odnoszących się do nawozów, np. zakazu stosowania nawozów na glebach zamarzniętych, zalanych wodą, nasyconych wodą lub przykrytych śniegiem, wynikającego z art. 20 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu.
W jakich sytuacjach można wydłużyć termin stosowania nawozów do 30 listopada?
30 listopada to termin graniczny stosowania nawozów dla podmiotów, które nie mogły dokonać zbiorów lub nawożenia z uwagi na niekorzystne warunki pogodowe. Zapis ten odnosi się zarówno do zjawisk takich jak nadmierne uwilgotnienie gleb, jak również do występowania suszy rolniczej. Biorąc pod uwagę, że suszą rolniczą jest „okres, w którym wilgotność gleby jest niedostateczna do zaspokojenia potrzeb wodnych roślin i prowadzenia normalnej gospodarki w rolnictwie”, należy pamiętać, że wystąpienie tego zjawiska zależy nie tylko od lokalnych warunków klimatycznych (opady i temperatura), ale również od cech geomorfologicznych danej zlewni. Istotne znaczenie ma również rodzaj uprawy, ponieważ poszczególne gatunki roślin reagują różnie na konkretne warunki klimatyczno-glebowe.
Zatem niekorzystne warunki pogodowe odnoszą się również do występowania suszy rolniczej oraz innych zdarzeń pogodowych (np. deszcz nawalny), które najczęściej występują lokalnie. W tej sytuacji, producent rolny powinien samodzielnie ocenić, uwzględniając panujące warunki pogodowe, możliwość dokonania jesiennego zbioru i zastosowania nawożenia, jednak nie później niż do końca listopada. Natomiast podczas lat o zwyczajowo panujących warunkach pogodowych jesienią należy dotrzymać terminów określonych w programie azotanowym.
IV. Warunki przechowywania nawozów naturalnych oraz postępowanie z odciekami
Czy konieczne jest posiadanie płyty obornikowej w przypadku, gdy rolnik przechowuje obornik na pryzmach bezpośrednio na gruncie, spełniając warunek przechowywania ich nie dłużej niż przez okres 6 m-cy dla każdej z pryzm?
Możliwość czasowego przechowywania obornika bezpośrednio na gruncie została przewidziana dla usprawnienia pracy gospodarstwa przy nawożeniu, więc nie powinna być wykorzystywana w zwykłym trybie przechowywania tego nawozu.
Czy zapisy dotyczące możliwości czasowego przechowywania obornika bezpośrednio na gruntach rolnych (rozdz. 1.4 ust. 7 Programu) mogą być stosowane również do frakcji stałej gnojowicy (po separacji)?
Tak, przepisy rozdziału 1.4 ust. 7 Programu azotanowego mogą być stosowane także do frakcji stałej odseparowanej z gnojowicy, przy czym zawartości stałej frakcji w momencie złożenia na gruncie nie powinna być mniejsza niż 75%.
Czy przygotowując miejsce do przechowywania nawozów naturalnych stałych trzeba budować betonową płytę obornikową?
Definicja miejsc do przechowywania nawozów naturalnych wprowadzona w Programie azotanowym nie narzuca materiałów, jakie powinny zostać wykorzystane do przygotowania takich miejsc. Do ich przygotowania mogą być wykorzystane poza tradycyjnymi materiałami, jak na przykład beton, również inne materiały, np. odpowiednie tworzywa sztuczne lub wzmocniona folia. Muszą one jednak spełniać warunek szczelności i nieprzepuszczalności w celu zabezpieczenia przed przedostawaniem się odcieków do wód lub gruntu. Przykłady konstrukcji do przechowywania naturalnych nawozów stałych zostały opisane w Zbiorze zaleceń dobrej praktyki rolniczej przygotowanym przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Czy gospodarstwo rolne, w którym nie prowadzi się produkcji zwierzęcej, a obornik do nawożenia pól nabywa się na podstawie umowy nie wcześniej niż 6 miesięcy przed datą nawożenia, ma obowiązek budowy płyty obornikowej?
W sytuacji przyjmowania nawozów od innych podmiotów przepisy Programu azotanowego (rozdział 1.4 ust. 12) wskazują na konieczność podjęcia działań lub zachowań związanych z przygotowaniem miejsca do przechowywania nawozów naturalnych w sposób zapobiegający przedostawaniu się odcieków do wód i gruntu. Należy jednocześnie podkreślić, że ww. przepisy nie określają szczegółowego postępowania oraz nie określają zakazów ani nakazów, które powodowałyby niewypełnienie albo wypełnienie tej normy. Przygotowane w tym celu miejsca do przechowywania nawozów nie muszą mieć konstrukcji betonowej, trwale związanej z gruntem, ale powinny spełniać warunek szczelności i nieprzepuszczalności w celu zabezpieczenia środowiska glebowego i wodnego przed odciekami.
V. Dawki i sposoby nawożenia azotem
Czy wszystkie podmioty prowadzące produkcję rolną mają obowiązek opracowania planu nawożenia azotem na podstawie wykonanego badania gleb? Czy wszystkie podmioty prowadzące produkcję rolną mają obowiązek uzyskania pozytywnej opinii okręgowej stacji chemiczno-rolniczej oraz doręczenia wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) kopii planu z pozytywną opinią stacji chemiczno-rolniczej?
Nie, tylko podmioty tzw. wielkotowarowe, czyli prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2 000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior, mają obowiązek opracowania planu na podstawie składu chemicznego nawozów oraz potrzeb pokarmowych roślin i zasobności gleb, uzyskują pozytywną opinię okręgowej stacji chemiczno-rolniczej, a następnie doręczają wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) kopię tego planu wraz z pozytywną opinią stacji chemiczno-rolniczej.
Podmioty nie kwalifikujące się do podmiotów wielkotowarowych, ale posiadający gospodarstwo rolne o powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych, lub uprawiający uprawy intensywne na gruntach ornych o powierzchni powyżej 50 ha lub utrzymujący obsadę większą niż 60 DJP wg stanu średniorocznego opracowują plan nawożenia azotem z uwzględnieniem sposobu obliczania dawki nawozów azotowych mineralnych – uproszczonego bilansu azotu, który został określony w załączniku nr 8 do Programu, albo przy zastosowaniu programu nawozowego obejmującego wymagania dla uproszczonego bilansu azotu określonego w załączniku nr 8 do Programu. Podmioty, sporządzające plan nawożenia azotem wg uproszczonego bilansu zgodnie z podanym w Programie azotanowym wzorem mogą wykonać badania gleb, ale nie są one obowiązkowe. Jeżeli podmioty te nie wykonały badań składu nawozów naturalnych lub zawartości Nmin, mogą korzystać ze wskaźników dotyczących nawozów naturalnych i zawartości Nmin w glebie.
W jakich sytuacjach podmiot nabywający nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania musi posiadać plan nawożenia azotem?
Są 2 przypadki, w których podmiot nabywający musi posiadać plan nawożenia azotem. Pierwszy przypadek: kiedy nabycie nastąpiło od podmiotu importującego nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny oraz drugi przypadek: kiedy nabycie nastąpiło od podmiotu, który prowadzi chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg lub 750 stanowisk dla macior.
Jakimi zasadami należy się kierować przy sporządzaniu planu nawożenia azotem przez podmioty nabywające nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny do bezpośredniego rolniczego wykorzystania w celu nawożenia lub poprawy właściwości gleby?
Program azotanowy nie określa jednoznacznie jakimi zasadami należy się kierować przy sporządzaniu planu nawożenia azotem przez podmioty wskazane w rozdziale 1.5.2. ust. 4 Programu. W związku z powyższym, podmioty nabywające nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny od podmiotu importującego nawóz naturalny lub produkt pofermentacyjny lub od tzw. podmiotu wielkotowarowego, powinny posiadać plan nawożenia azotem sporządzony co najmniej z uwzględnieniem sposobu obliczania dawki nawozów azotowych według uproszczonego bilansu azotu określonego w załączniku nr 8 do Programu azotanowego.
Czy plan nawożenia azotem na 2019 rok ma uwzględniać jesienne nawożenie zastosowane pod uprawy zakładane jesienią 2018 r.?
Tak, zasadne jest uwzględnienie w planie nawożenia azotem na 2019 r. jesiennego nawożenia zastosowanego pod uprawy zakładane jesienią 2018 r.
Czy istnieją narzędzia informatyczne ułatwiające wykonywanie niezbędnych obliczeń związanych z wdrażaniem Programu azotanowego?
Tak, takie narzędzia zostały opracowane i udostępnione on line przez Centrum Doradztwa Rolniczego (https://www.cdr.gov.pl)
VI. Sposób dokumentowania realizacji Programu
Czy wszystkie podmioty prowadzące produkcję rolną muszą prowadzić ewidencję zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem?
Nie, do prowadzenia ewidencji zabiegów agrotechnicznych związanych z nawożeniem azotem zobowiązane są podmioty prowadzące produkcję rolną na powierzchni większej lub równej 10 ha użytków rolnych lub utrzymujące zwierzęta gospodarskie w liczbie większej lub równej 10 DJP według stanu średniorocznego.
VII. Kontrola wdrażania Programu
Kto jest upoważniony do przeprowadzenia kontroli stosowania Programu azotanowego?
Zgodnie z ustawą Prawo wodne kontrola stosowania Programu azotanowego przez podmioty prowadzące produkcję rolną jest wykonywana przez właściwe organy Inspekcji Ochrony Środowiska, czyli wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska.
Dodatkowo wymagania Programu azotanowego wchodzą w zakres zasady wzajemnej zgodności (cross-compliance), dlatego wszyscy rolnicy korzystający z płatności bezpośrednich, a także płatności obszarowych otrzymywanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 oraz 2014-2020 (PROW) mogą być w tym zakresie kontrolowani przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Corocznie kontroli pod względem spełniania wymogów wzajemnej zgodności podlega 1% beneficjentów ubiegających się o płatności (z pominięciem rolników uczestniczących w systemie dla małych gospodarstw, którzy od 2015 roku nie podlegają kontroli wzajemnej zgodności).
Jakie kary grożą rolnikowi, który nie realizuje obowiązków wynikających z Programu azotanowego?
Ustawa Prawo wodne ustanowiła system kar uzależniony od zakresu i stopnia naruszenia Programu azotanowego i daje możliwość organom Inspekcji Ochrony Środowiska wydawania decyzji nakazujących usunięcie w określonym terminie stwierdzonych nieprawidłowości lub ustalania obowiązku uiszczenia opłaty za naruszenie zapisów Programu azotanowego.
Maksymalne stawki opłat za naruszenie Programu azotanowego aktualizowane są co rok i ogłaszane w Monitorze Polskim. Stawki obowiązujące w 2019 r. wynoszą:
- 2040 zł za stosowanie nawozów niezgodnie z Programem azotanowym,
- 3060 zł za przechowywanie odchodów zwierzęcych niezgodnie z Programem azotanowym,
- 510 zł za prowadzenie dokumentacji realizacji Programu azotanowego niezgodnie z Programem azotanowym,
- 510 zł za brak planu nawożenia azotem, jeżeli jest wymagany zgodnie z przepisami.
Pełna treść aktualnego obwieszczenia w sprawie wysokości maksymalnych stawek opłaty za naruszenie Programu azotanowego znajduje się pod podanym linkiem: http://www.monitorpolski.gov.pl/MP/2018/1011/1.
Natomiast w przypadku kontroli przeprowadzanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w ramach zasady wzajemnej zgodności (cross-compliance), wysokość sankcji czyli % obniżenia płatności otrzymywanych przez rolnika w ramach płatności bezpośrednich lub płatności obszarowych, zależy od rodzaju i skali naruszenia wymogów.
W przypadku, gdy stwierdzona niezgodność wyniknie z zaniedbania ze strony rolnika, zmniejszenie płatności z zasady wynosi 3% całkowitej kwoty płatności, a w przypadku poważniejszych naruszeń 5%. Natomiast w sytuacji, gdy rolnik celowo dopuści się stwierdzonej niezgodności, zmniejszenie to z zasady wynosi 20% całkowitej kwoty lub w przypadkach rażących naruszeń może nawet zostać zwiększone do 100% całkowitej kwoty.
Redakcja AgroNews, na podst. MGMiŻŚ
