W ostatnich latach w wyniku intensywnych prac hodowlanych zaczęły pojawiać się na rynku odmiany kukurydzy nie tylko o zwiększonym potencjale plonowania, ale również o ulepszonych cechach jakościowych, do których należy między innymi tolerancja roślin na wyleganie.
Wyleganie korzeniowe
Wyróżniamy dwa rodzaje wylegania roślin kukurydzy: korzeniowe i łodygowe. Wyleganie korzeniowe polega na wychyleniu się rośliny o co najmniej 30° od pionu bez złamania łodygi. Jeżeli wystąpi ono w okresie wiosenno-letnim, rośliny najczęściej powracają do pionowego kierunku wzrostu. Jeżeli natomiast mamy z nim do czynienia pod koniec okresu wegetacyjnego, rośliny nie mają już możliwości „wyprostowania się”. Z kolei wyleganie łodygowe polega na złamaniu wyprostowanej łodygi pod kolbą w okresie jesiennym. W zależności od nasilenia tego zjawiska i podobnie, jak w przypadku jesiennego wylegania korzeniowego, może ono znacząco spowolnić i utrudnić zbiór oraz zmniejszyć plon poprzez brak możliwości zebrania kombajnem połamanych roślin. Złamanie łodygi kukurydzy nad kolbą nie jest natomiast określane jako wyleganie i nie ma wpływu na poziom plonowania.
Wyleganie korzeniowe nie jest zjawiskiem często występującym w warunkach klimatycznych Polski. Jest ono najczęściej spowodowane słabo rozwiniętym systemem korzeniowym, do czego może dojść na przykład w warunkach podtopienia gleby lub długo utrzymującego się zachwaszczenia. Z przykładem tego drugiego zjawiska mieliśmy do czynienia wiosną 2019 r., kiedy to niekorzystne warunki pogodowe uniemożliwiły w wielu przypadkach terminowe przeprowadzenie zabiegów chemicznego odchwaszczania. Jeżeli kukurydza w fazie kilku liści właściwych nadal konkuruje z chwastami o światło, wodę i składniki pokarmowe, to wytwarza gorzej rozwinięty system korzeniowy i jest bardziej podatna na wyleganie korzeniowe. W takiej sytuacji na wyleganie najbardziej narażone były odmiany o silnym wigorze wiosennym, szybkim tempie wzrostu i dużej wysokości.
Słabszy rozwój systemu korzeniowego może być również spowodowany różnego rodzaju błędami agrotechnicznymi, takimi jak: zbyt płytki siew nasion, zbyt duża obsada roślin lub niewłaściwe nawożenie (zbyt wysoka dawka lub późne zastosowanie azotu, zbyt niska dostępność fosforu w glebie). Czasami można również zaobserwować zjawisko „rozleniwienia się” korzeni, polegające na słabym ich rozwoju w warunkach bardzo dobrej dostępności składników pokarmowych przy stosowaniu nawożenia startowego „pod korzeń”.
Innym powodem wylegania korzeniowego może być również żerowanie zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej (Diabrotica virgifera) na plantacjach prowadzonych w monokulturze. Larwy szkodnika wgryzają się do wnętrza większych korzeni i w podstawę łodygi, powodując zakłócenia w transporcie wody i związków pokarmowych oraz charakterystyczne łukowate wygięcie roślin.
Wyleganie łodygowe
Znaczniej częściej występującym zjawiskiem w warunkach uprawowych Polski jest wyleganie łodygowe kukurydzy, którego nasilenie zależy zarówno od przebiegu warunków pogodowych, presji ze strony agrofagów oraz błędów agrotechnicznych. Czynnikiem znacznie zwiększającym wyleganie łodygowe są stresowe warunki uprawowe, takie jak intensywne opady deszczu latem i/lub jesienią (szczególnie w warunkach przedłużających się zbiorów) oraz niedobory wody w glebie w połączeniu z wysokimi temperaturami powietrza.
Innym powodem osłabienia łodyg może być porażenie kukurydzy przez grzyby z rodzaju Fusarium, w wyniku którego następuje rozkład rdzenia łodyg i zwiększenie ich podatności na złamania poniżej lub powyżej kolby.
Kolejnym czynnikiem przyczyniajacym się do zwiększenia wylegania łodygowego kukurydzy jest występowanie omacnicy prosowianki (Ostrinia nubilalis). Masowemu występowaniu szkodnika sprzyjają szczególnie lata suche i ciepłe. Gąsienice tego motyla początkowo odżywiają się pyłkiem kukurydzy, następnie żerują na wiechach w pochwach liści, w nerwach, potem na zawiązkach kolb, znamionach i pod liśćmi okrywowymi kolb. W późniejszym okresie, kiedy już rośliny są osłabione, omacnica uszkadza łodygi wgryzając się do ich środka i zżerając rdzenie łodyg. Zaburza to transport wody i związków pokarmowych oraz powoduje łamanie się łodyg. Pośrednim skutkiem żerowania omacnicy prosowianki jest zwiększone porażenie łodyg i kolb przez grzyby z rodzaju Fusarium. Ograniczenie strat powodowanych przez omacnicę prosowiankę polega głównie na: stosowaniu właściwego płodozmianu, głębokiej orki jesiennej, podorywki i talerzowania, wczesnym zbiorze plonu oraz rozdrabnianiu i głębokim przyoraniu resztek pożniwnych bezpośrednio po zbiorze.
Oddzielną grupą czynników mających wpływ na wyleganie łodygowe kukurydzy są czynniki agrotechniczne. Wysiew zbyt dużej ilości nasion na jednostce powierzchni, czyli zbyt duża obsada roślin, powoduje nadmierną konkurencję pomiędzy roślinami kukurydzy o zasoby naturalne. Rośliny wytwarzają wówczas słabiej rozwinięty system korzeniowy oraz cieńsze i słabsze łodygi, przez co są bardziej podatne na wyleganie zarówno korzeniowe, jak i łodygowe. Wyleganie łodygowe jest również cechą odmianową, niektóre odmiany są na nie bardziej podatne, inne mniej. Dlatego też należy wybierać do uprawy odmiany nie tylko o wysokim i stabilnym poziomie plonowania, ale również takie, które jednocześnie są wysoce tolerancyjne na wyleganie, ponieważ umożliwiają one uzyskanie wysokich plonów również w trudnych warunkach uprawowych.
Zjawisko wylegania roślin kukurydzy może być spowodowane przez wiele czynników. Niektóre z nich możemy kontrolować, inne są poza naszym wpływem. Czynnikami, na które należy więc zwrócić szczególną uwagę są staranna i poprawna agrotechnika oraz wybór odmian o silnym systemie korzeniowym i mocnych łodygach.
Marcin Liszewski
