Najnowsze dane wskazują, że rolnictwo ekologiczne w Polsce stale się rozwija, o czym świadczy ciągle zwiększająca się liczba gospodarstw ekologicznych. Na koniec 2010 r. już prawie 21 tys. gospodarstw posiadało certyfikaty, w porównaniu do 17,4 tys. w 2009 i 15,2 tys. w 2008 roku.
Rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce jest możliwy dzięki dobrym warunkom przyrodniczym i społecznym oraz dotacjom ze środków finansowych Unii Europejskiej i budżetu krajowego.
Również z roku na rok rośnie grupa świadomych konsumentów poszukujących ekologicznej żywności.
Rolnictwo ekologiczne nie sprowadza się wyłącznie do odrzucenia przemysłowych środków produkcji, lecz polega na umiejętnym gospodarowaniu środkami własnymi i dążeniu do samowystarczalności paszowej i nawozowej.
Wymaga od rolnika wiedzy, doświadczenia i gotowości działania.
W rolnictwie ekologicznym szczególną uwagę zwraca się na płodozmian, dostosowany do określonych warunków glebowo-klimatycznych. Właściwie skonstruowany i ściśle przestrzegany gwarantuje osiągnięcie zadawalających plonów i zwiększenie żyzności gleby.
Nieodzownym elementem płodozmianu są wieloletnie rośliny motylkowate lub ich mieszanki z trawami. Ich uprawa zapewnia pozyskanie wartościowej i smakowitej paszy dla przeżuwaczy oraz umożliwia utrzymanie równowagi biologicznej ekosystemów i żyzność gleby, co jest podstawową zasadą rozwoju rolnictwa ekologicznego. Płodozmian powinien zawierać 25-30% roślin motylkowatych, aby zachować niezbędną ilość azotu i próchnicy w glebie oraz pokryć straty składników pokarmowych.
Dobór gatunków
Rośliny motylkowate i ich mieszanki z trawami na gruntach ornych wysiewa się zazwyczaj wczesną wiosną w roślinę ochronną i z reguły użytkuje w następnym lub dwóch kolejnych sezonach wegetacyjnych. Wśród roślin motylkowatych drobnonasiennych, które pozwalają na uzyskanie wartościowej paszy, największe znaczenie w użytkowaniu kośnym mają: koniczyna czerwona i lucerna, a pastwiskowym koniczyna biała, natomiast spośród gatunków traw: kostrzewy (trzcinowa, łąkowa), kupkówka pospolita, tymotka łąkowa, życice (trwała, wielokwiatowa, westerwoldzka), rajgras wyniosły, festulolium i wiechlina łąkowa. Na glebach średnich i zwięzłych, dobrze uwilgotnionych najlepiej udaje się koniczyna czerwona z trawami, natomiast na słabiej uwilgotnionych lucerna z trawami.
Dobra pasza
Mieszanki motylkowato-trawiaste, w porównaniu do czystych zasiewów roślin motylkowatych wyżej i wierniej plonują oraz można je dłużej użytkować.
Poza tym pasza z mieszanek odznacza się korzystniejszym stosunkiem białka do składników energetycznych, łatwiejszą konserwacją i lepszą efektywnością w żywieniu zwierząt. Mieszanki również skutecznie ograniczają zachwaszczenie oraz zmniejszają ryzyko przepadnięcia wsiewki motylkowatej na skutek zacieniania. Właściwie skomponowane i skoszone w odpowiednim terminie stanowią duże rezerwy wartościowej paszy, zwłaszcza białka o dobrej wartości biologicznej i wysokiej strawności.
Uprawa roślin motylkowatych i ich mieszanek z trawami pozwala na całkowite wyeliminowania nawożenia azotem, dzięki wiązaniu przez bakterie brodawkowe Rhizobium, współżyjące z korzeniami roślin motylkowatych, azotu atmosferycznego. Jest więc szczególnie ważna w ekologicznym systemie gospodarowania. Efektywność wiązania azotu jest na tyle duża, że zaspakaja potrzeby samych roślin motylkowatych, traw rosnących z nimi w mieszance oraz wzbogaca w azot glebę dla roślin następczych. Według danych literaturowych, przy 20-40% udziale roślin motylkowatych w runi wydajność mieszanek bez dodatkowego nawożenia jest podobna do wydajności samych traw nawożonych azotem w ilości 150-180 kg na ha.
Badania przeprowadzone w IUNG-PIB wykazały, że koniczyna czerwona w siewie czystym, bez nawożenia azotem, plonowała o około 30 proc. lepiej niż festulolium w siewie jednogatunkowym nawożone azotem w ilości
180 kg na rok. Mieszanka festulolium z 40% udziałem koniczyny czerwonej, bez nawożenia azotem, plonowała nieco lepiej niż festulolium nawożone dawką 180 kg N na rok, natomiast z 60% udziałem rośliny motylkowatej (0 kg N na ha) charakteryzowała się wydajnością podobną do koniczyny czerwonej w siewie czystym (rys. 1).
Pod względem wartości pokarmowej pasza z mieszanek wyróżniała się korzystną zawartością składników pokarmowych i makroelementów, zwłaszcza optymalna była zawartość białka ogólnego i włókna surowego oraz dobrą wartością pokarmową.
Zielonka z mieszanek może być wykorzystywana wielostronnie – do bezpośredniego skarmiania, sporządzania sianokiszonki lub jako wartościowe siano.
Na siano i sianokiszonkę przydatne są mieszanki traw z lucerną i koniczyną czerwoną, a do wypasania z koniczyną białą. Do mieszanek z lucerną stosuje się tymotkę łąkową, kostrzewę łąkową, rajgras wyniosły, festulolium i kupkówkę pospolitą. Koniczynę czerwoną wysiewa się w mieszance z życicami, kostrzewą łąkową, tymotką łąkową lub festulolium. Badania wykazały, że wśród dwugatunkowych mieszanek koniczyny czerwonej z trawami najlepszą wydajnością i wartością energetyczną cechowała się zielonka z udziałem życicy wielokwiatowej i festulolium. Do mieszanki pastwiskowej z koniczyną białą przydatne są: życica trwała, kostrzewa łąkowa i tymotka łąkowa.
Korzyści ekologiczne
Uprawa roślin motylkowatych i ich mieszanek z trawami, oprócz wzbogacania gleby w azot, przyczynia się do zwiększenia zasobności górnych warstw gleby w inne składniki mineralne. Silnie rozwinięty i głęboko sięgający palowy system korzeniowy roślin motylkowatych drobnonasiennych pobiera te składniki z głębszych warstw gleby i przenosi do wszystkich części rośliny, a wraz z resztkami pożniwnymi dostają się one do powierzchniowych warstw gleby, gdzie po stopniowej mineralizacji, zwiększają zawartość próchnicy w glebie. Wpływa to na zwiększanie aktywności biologicznej i żyzności gleby oraz poprawia stosunki fizyko-chemiczne. Koniczyna czerwona i jej mieszanki z trawami pozostawiają od 3 do 5 t suchej masy resztek pożniwnych na 1 ha, a lucerny od 5 do 8 t/ha, co może stanowić ekwiwalent nawet 40-60 ton obornika na 1 ha.
Dzięki temu poprawia się wartość stanowiska w płodozmianie. Zaletą uprawy roślin motylkowatych jest również działanie strukturotwórcze i fitomelioracyjne, które polega na tworzeniu gruzełkowatej struktury gleby oraz poprawie stosunków wodno-powietrznych, co ma duże znaczenie przy gospodarowaniu na glebach cięższych i nieprzepuszczalnych.
Mieszanki motylkowato-trawiaste chronią też glebę przed erozją wodną i wietrzną, a dłuższe pokrycie gleby roślinnością zmniejsza wymywanie z niej makroelementów w sezonie zimowym. Jednocześnie ruń zatrzymuje w glebie więcej opadów atmosferycznych, co sprzyja korzystnym procesom mikrobiologicznym, bez ujemnego wpływu na strukturę gleby i jej zasobność. Wprowadzanie takich upraw do płodozmianów polowych wyraźnie ogranicza zachwaszczenie gleb chwastami jednorocznymi, ze względu na dużą konkurencyjność mieszanek motylkowato-trawiastych względem większości gatunków roślin synantropijnych.
Zwarta darń mieszanek skutecznie eliminuje chwasty, które przystosowane są swoim rozwojem do cyklów rozwojowych monokultur polowych.
dr Mariola Staniak
mgr inż. Jolanta Kaźmierczak
Zakład Uprawy Roślin Pastewnych
IUNG-PIB w Puławach
Źródło: Raport Rolny, www.raportrolny.pl, fot.sxc.hu
