W uprawach zbóż rośnie zagrożenie ze strony sprawców chorób podstawy źdźbła, głównie łamliwości. W zwalczaniu grzybów na podstawie źdźbła kluczową rolę odgrywa zabieg T1, dlatego też należy go wykonać w najbliższych dniach.

Po lewej: zgorzel podstawy żdźbła powoduje przedwczesne dojrzewanie roślin i białokłosowość, po prawej: łamliwość źdźbła

W uprawie zbóż – szczególnie ozimin – znaczenie ma kilka chorób występujących na podstawie źdźbła. Kilka z nich wymaga bardziej szczegółowego opisania, bo gdy nie są zwalczane, powodować mogą straty o znaczeniu gospodarczym: fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni, łamliwość źdźbła zbóż, zgorzel podstawy źdźbła i ostra plamistość oczkowa. W przypadku tych chorób duże znaczenie ma wykorzystanie niechemicznej i chemicznej metody zwalczania grzybów, które je powodują. Istnieje też możliwość zwalczania chorób przy pomocy zapraw nasiennych. W przypadku patogenów, które powodują ostrą oczkową plamistość i zgorzel podstawy źdźbła, są to zaprawy zbudowane z pojedynczych substancji czynnych.

Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła zbóż i korzeni

Chorobę powoduje wiele grzybów z rodzaju Fusarium. Do głównych sprawców należą Fusarium graminearum, F. culmorum, F. avenaceum, F. Poae oraz Microdochium nivale (dawniej: Fusarium nivale). Są to grzyby powszechnie występujące w środowisku rolniczym. Źródłem choroby są grzybnia i zarodniki oraz formy przetrwalnikowe wymienionych grzybów. Zarodniki są też niesione z masami powietrza i mogą osiadać na powierzchni gleby. Patogeny te są doskonale przygotowane do porażania swoich żywicieli i mogą rozwijać się w szerokim zakresie temperatur,  wilgotności powietrza i gleby.

Nekrozy na korzeniach w postaci brązowych, brunatnych lub kasztanowych plam występujących na małej części korzeni lub całkowite przebarwienie korzeni to jeden z ważnych objawów choroby. Innym jednocześnie występującym objawem fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni są brązowe nekrozy na pochwie liściowej i źdźble właściwym. Nekrozy te mogą mieć różny kształt, np. owalny, kreskowaty i nieregularny, obejmujący częściowo lub całkowicie obwód źdźbła. Straty powodowane przez chorobę mogą wynosić nawet 50-60% potencjalnego plonu. Chorobę zwalcza się kompleksowo, przy czym zabieg opryskiwania przy pomocy fungicydów odegrać może kluczową rolę w zapobieganiu stratom w plonie i obniżeniu jakości zbieranego ziarna.

Łamliwość źdźbła

Choroba ta wywoływana jest przez dwa gatunki: Oculimacula herpotrichoides i O. acuformis,  różniące się tempem wzrostu i zdolnością do porażania pszenicy i żyta.

Objawy choroby występują na pochwie liściowej, nibyźdźble i źdźble właściwym. Grzyby nie porażają korzeni. Pierwsze objawy porażenia mogą być widoczne już jesienią: są to małe, owalne plamy, które mają w środkowej części barwę słomkową i są otoczone jasnobrązową, rozmazaną obwódką. Po ruszeniu wegetacji wiosennej są to plamy bursztynowe lub miodowe, rozmazane, mają brzegi, a wewnątrz niekiedy widoczne jest czarne przyprószenie. Jest to pseudoparenchyma, czyli zbita grzybnia, która stanowi formę przetrwalnikową grzybów powodujących łamliwość źdźbła. Na źdźble może być kilka plam łączących się z sobą i tworzących rozległe nekrozy, które obejmują ponad połowę obwódki źdźbła. Wewnątrz źdźbła można znaleźć szarą lub popielatą grzybnię. Porażone źdźbło murszeje u podstawy i łatwo się przełamuje, co powoduje wyleganie zbóż niekiedy na dużej powierzchni. Utrudnia to żniwa i ma wpływ na pogorszenie jakości ziarna. Do walki z łamliwością źdźbła zalecany jest zabieg wykonany w fazie strzelania w źdźbło BBCH 30. Niekiedy warto wykonać oprysk w fazie pierwszego, drugiego kolanka (BBCH 31-32).

Zgorzel podstawy źdźbła

Chorobę tę wywołuje grzyb Gaeumannomyces graminis – najczęściej, gdy uprawia się zboża ozime po sobie, a w szczególności pszenicę po pszenicy. Grzyb poraża korzenie i podstawę źdźbła. Korzenie ulegają porażeniu już jesienią – zwłaszcza, gdy jesień jest ciepła. Porażone korzenie są brunatne. Obserwuje się całe brunatne korzenie lub też plamy występują tylko na końcach korzeni lub w ich środkowej części. Porażone korzenie mają metaliczny połysk. W okresie wiosny proces porażania korzeni jest kontynuowany i w sprzyjających warunkach porażeniu ulega cały system korzeniowy. Następnie w czasie wegetacji pojawiają się objawy na podstawie źdźbła, które wygląda, jakby było osmalone przez płomień: jest czarne na całym obwodzie. Jesienne porażenie powoduje zahamowanie wzrostu roślin i ich żółknięcie. Późniejsze zmiany na źdźble powodują przedwczesne dojrzewanie roślin i białokłosowość. Chemiczne zaprawianie roślin łagodzi występowanie choroby. Nie ma możliwości zastosowania opryskiwania pszenicy w czasie wegetacji.

Ostra plamistość oczkowa

Tę chorobę wywołują grzyby z rodzaju Rhizoctonia:  Rhizoctonia cerealis i  Rhizoctonia solani. Porażeniu ulegać mogą wszystkie gatunki zbóż. Źródłem choroby są resztki pożniwne, na których znajduje się grzybnia i sklerocja (przetrwalniki) grzyba. Gdy w czasie wschodów i wzrostu zbóż panuje chłodna, okresami sucha pogoda, można spodziewać się silniejszego porażenia. Objawów choroby należy szukać na pochwach liściowych i źdźbłach. Objawem obecności grzybów powodujących chorobę są soczewkowate lub nieregularnego kształtu plamy spiczasto zakończone. Obwódka otaczająca jasne wnętrze plam jest bardzo wyraźna i ma barwę brunatną.

Opis chorób: prof. dr hab. Marek Korbas
Zakład Mikologii
IOR-PIB w Poznaniu

fot. prof. dr hab. Tomasz P. Kurowski
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie