Soja to jednoroczna roślina strączkowa z rodzaju bobowatych pochodząca z południowo-wschodniej Azji. To roślina, której właściwości znane są od setek lat. Najprawdopodobniej jako pierwsi zaczęli ją uprawiać Chińczycy. Soja jest ceniona ze względu na dużą zawartość pełnowartościowego białka, witamin i soli mineralnych i to właśnie ze względu na dużą wartość odżywczą znalazła szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym oraz w żywieniu zwierząt.
Od 80 do 90% światowej produkcji soi stanowi soja genetycznie modyfikowana (GMO), która uprawiana jest przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, Brazylii, Argentynie i RPA. Do Europy trafia około 12 mln ton soi GMO rocznie, która wykorzystywana jest do żywienia zwierząt. W Polsce 80% zapotrzebowania na surowce białkowe do produkcji pasz zaspokajane jest przez importowaną poekstrakcyjną śrutę sojową. Aż 98% tego surowca pochodzi z roślin GMO. Sytuacja ta będzie musiała ulec zmianie w 2021 roku, kiedy to ustanie memorandum na stosowanie roślin modyfikowanych genetycznie w żywieniu zwierząt. Jeżeli do tego dojdzie to w praktyce ustanie import soi z USA i Brazylii, a polscy producenci będą musieli poszukać innych źródeł pełnowartościowego białka do wyrobu pasz. Alternatywnym rozwiązaniem może być zwiększenie wykorzystania rodzimej produkcji soi non-GMO czyli niemodyfikowana genetycznie. W ostatnich latach podejmowane są intensywne działania mające na celu zwiększenie produkcji roślin wysokobiałkowych i wykorzystania krajowych źródeł białka do produkcji pasz, co pozwoliłoby na uniezależnienie się od importu soi genetycznie modyfikowanej. Niestety zainteresowanie uprawą tej rośliny w naszym kraju jest wciąż niewystarczające.
Uprawa Soi w Polsce i jej perspektywy
Wielkość uprawy soi w Polsce to około 20 tysięcy hektarów, dla porównania rzepakiem obsianych jest 880 tysięcy hektarów (dane z 2017 roku www.polskasoja.pl). Mimo wielu inicjatyw informacyjnych, soja wciąż nie cieszy się dużą popularnością. Tymczasem rozwija się rynek zbytu soi – rodzimy przemysł paszowy chętnie sięga po polską soje, powstaje coraz więcej punktów skupu, rozwija się agrotechnika uprawy, a na rynku pojawia się coraz więcej środków ochrony roślin. Nie bez znaczenia są również dopłaty do soi (płatność do roślin strączkowych na ziarno), które dodatkowo podnoszą opłacalność tej uprawy. Według wyliczeń publikowanych na stronie www.polskasoja.pl opłacalność uprawy soi jest zdecydowanie wyższa niż uprawa zbóż, w tym także kukurydzy i zbliżona do rzepaku. Z 1 hektara soi można uzyskać plon w wysokości 3 ton. Koszty uprawy soi są niewielkie i równoważy je plon w wysokości ok 2 tony z hektara. Także warunki atmosferyczne zaczynają sprzyjać uprawie soi. Ocieplenie klimatu i wydłużenie okresu wegetacji pozwala, przy zastosowania odpowiednich odmian, na uprawę soi w naszym kraju. Warto także zaznaczyć, że soja ze względu na rozwinięty system korzeniowy dobrze znosi susze.
Soja bez wątpienia ma przyszłość w Polsce. Jest podstawowym źródłem białka roślinnego w żywieniu zwierząt. Jeszcze tylko do 2021 roku można stosować w Unii Europejskiej soję GMO importowaną głównie z USA. Jeśli nie zostanie ono zniesione to producenci pasz będą zmuszeni do poszukiwania tej rośliny w Europie. Założenia nowych ram budżetu wspólnej polityki rolnej również sprzyjają uprawie soi. Wprowadzane zasady zielonego ładu będą premiowały uprawę roślin korzystnie wpływających na środowisko a soja bez wątpienia jest taką rośliną.
Po soję sięgają bardzo chętnie weganie i wegetarianie. Ten rynek w Europie rozwija się bardzo szybko i według danych Komisji Europejskiej nie ma już charakteru marginalnego a stał się znaczącym segmentem rynkowym. To z kolei daje szansę mniejszym gospodarstwo rolnym, które mogą uprawiać soję, wspólnie ją przetwarzać i sprzedawać bezpośrednio konsumentom w ramach rolniczego handlu detalicznego. Tą drogą poszła Grupa Producentów Chrobry, która pod marką Dobrodzieje oferuje na rynku, również w formie sklepu internetowego, soję gotowaną.
Korzyści z uprawy soi dla rolnika:
- poprawa struktury gleby i wzrost plonów roślin następczych,
- soja nie potrzebuje dużo wody, w stosunku do zbóż zapotrzebowanie na wodę jest nawet pięciokrotnie mniejsze,
- uprawa ani zbiór soi nie wymaga specjalistycznego sprzętu,
- płatność do powierzchni upraw roślin strączkowych na ziarno – płatność przysługuje do powierzchni uprawy: soi zwyczajnej, nie jest wymagane zawarcie umowy a powierzchnia zgłoszona do tej płatności może być uznana za obszar proekologiczny (dzięki soi łatwiej jest zrealizować obowiązek zazielenienia),
- opłacalność uprawy soi w Polsce jest już porównywalna do uprawy innych roślin. Zależy to oczywiście od osiągniętego plonu. Próg rentowności zaczyna się przy plonie na poziomie 3 t/ha, nie uwzględniając dopłat. Jeśli prawidłowo prowadzimy plantację to ten plon może osiągnąć nawet 4 t/ha. Przy takim poziomie produkcji dochód z 1 ha uprawy soi łącznie z dopłatami może wynieść nawet 2 700 zł/ha. Według różnych źródeł dodatkowe korzyści z uprawy soi szacowane są nawet na 800 zł/ha.
Uprawa soi
Siew
Soję wysiewa się w glebę ogrzaną do temperatury powyżej 8°C. Termin siewu to okres od 20 kwietnia do 5 maja. Najwyższe plony nasion osiąga się przy obsadzie nasion 70 – 80 roślin/m2. Przy uwzględnieniu masy tysiąca nasion oraz zdolności kiełkowania daje to wysiew od 120 do 180 kg/ha. Optymalna głębokość siewu kształtuje się na poziomie ok. 3 cm w zależności od warunków glebowych. Najkorzystniej wysiewać soje w szerokości rzędów 15 – 25 cm. Soja jest rośliną ciepłolubną, w okresie od wysiania do wschodu oraz w okresie kwitnienia rośliny są szczególnie wyczulone na niskie temperatury. Mniej ciepła soja potrzebuje w okresie dojrzewania.
Wybór odmiany
Odmiany soi polecane do uprawy w polskiej strefie klimatycznej to odmiany wczesne oznaczane są jako „0000” i „000” Okres wegetacji odmian czterozerowych wynosi ok. 120-130 dni, a odmian trzyzerowych około 130-150 dni. Odmiany najwcześniejsze pozwalają dokonać zbioru po okresie około 4 miesięcy od siewu tj. na początku września, ale charakteryzują się trochę niższym potencjałem plonotwórczym niż odmiany trzyzerowe, które można zbierać od połowy września do początku października.
Stanowisko
Soja lubi gleby przewiewne, szybko dogrzewające się, z dobrym podsiąkiem wody oraz bogate w składniki pokarmowe. Należy unikać gleb kwaśnych i zwięzłych. Wysiew soi zalecany jest po zbożach oraz kukurydzy. Można ją także wysiewać po roślinach okopowych, ale co najmniej trzy lata po zastosowaniu obornika, Najlepsze plony uzyskuje się na czarnych ziemiach, bogatych w składniki pokarmowe oraz na glebach lżejszych, tutaj jednak wymagane jest zwiększone nawożenie mineralne oraz zwiększona ilości opadów. Najbardziej odpowiednie dla soi są gleby o odczynie obojętnym, w II–III b klasie bonitacyjnej. Pole pod uprawę soi musi być odchwaszczone. Należy również zapewnić dobre warunki wilgotnościowe do kiełkowania nasion. Z uwagi na bardzo niskie koszenie soi pole powinno być wyrównane i oczyszczone z kamieni.
Zaszczepienie nasion
Ziarna przed wysiewem powinny być zaszczepione nitraginą dzięki temu zapewniony będzie zadowalający rozwój brodawek na korzeniach.
Nawożenie
Soja dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi sama zaopatruje się w azot. Gdy symbioza z bakteriami brodawkowymi jest prawidłowa, powszechnie zaleca się podanie startowej dawki azotu przedsiewnie w ilości 32 kg/ha. Na glebach o średniej zasobności składników pokarmowych na orkę przedzimową zaleca się zastosować 40 kg fosforu i 60 kg potasu na 1 ha. Natomiast na glebach o wysokiej oraz bardzo wysokiej zasobności w fosfor i potas nawożenia można zaniechać. Soja reaguje korzystnie na niektóre mikroskładniki m.in. bor, molibden i cynk.
Zachwaszczenie
Soja po wschodach rośnie wolno i bardzo łatwo ulega zachwaszczeniu. Do najczęstszych gatunków chwastów silnie konkurujących z roślinami soi należą: komosa biała, szarłat szorstki, rdestowka powojowata, tobołki polne, ostrożeń polny, samosiewy rzepaku, chwastnica jednostronna i perz właściwy. W zasiewach soi w szerokie rzędy chwasty można zwalczać poprzez pielenie w międzyrzędziach. Przeprowadzenie zabiegów agrotechnicznych wymaga dużej staranności.
Zwalczanie chorób i szkodników
Do chorób wirusowych, bakteryjnych i grzybowych soi możemy zaliczyć: mozaikę soi, bakteryjną ospowatość soi, bakteryjną plamiastość soi, zgorzel siewek mączniaka rzekomego soi oraz septoriozę. Szkodniki w uprawie soi mają małe znaczenie. Na plantacjach soi w Polsce rzadko dochodzi do konieczności bezpośredniego zwalczania szkodników. Wyjątek może stanowić motyl rusałka osetnik (Vanessa cardui), który w pewnych sezonach powoduje dotkliwe uszkodzenia roślin soi.
Zbiór
Dojrzałość soi do zbioru poznaje się po opadnięciu liści. Strąki są żółtobrazowe, a nasiona nabierają żółtej barwy z brązowym znaczkiem, twardnieją i „dzwonią” w strąkach. Odmiany uprawiane w Polsce w zależności od regionu nadają się do zbioru w trzeciej dekadzie września, najpóźniej w pierwszej dekadzie października. Zbiór przeprowadza się przy wilgotności ziarna ok. 13% kombajnem zbożowym. Omłotu należy dokonać przy obrotach bębna zmniejszonej do ok. 500–600 obr./min. Jeżeli nasiona zostały zebrane przy wilgotności przekraczającej 14%, należy je dosuszyć.
Wielkopolskie Święto Soi
Nie ulega wątpliwości, że soja to roślina niezwykle ważna dla rolnictwa na całym świecie. Ze względu na duże zapotrzebowanie na białko niezbędne w żywieniu zwierząt, warto popularyzować jej uprawę wśród polskich rolników. Wielkopolska Izba Rolnicza wspólnie z Panem Janem Chlastą rolnikiem z Nowych Skalmierzyc już po raz trzeci organizuje Wielkopolskie Święto Soi, które ma na celu zachęcić rolników do uprawy soi niemodyfikowanej genetycznie. W tym roku Pan Jan Chlasta przygotował poetka demonstracyjne o łącznej powierzchni ok 14 ha. Na tym obszarze zasianych zostanie kilkanaście odmian soi. Cały proces od wysiewu do zbioru zostanie szczegółowo udokumentowany. Zebrane w ten sposób materiały posłużą do poszerzenia wiedzy na temat tej jeszcze ciągle mało popularnej w naszym kraju uprawy. Finał III edycji Wielkopolskiego Święta Soi planowany jest na 3 i 4 września 2020 r. W trakcie dwudniowej imprezy zorganizowane zostaną pokazy prac polowych oraz zaprezentowane zostaną analizy dotyczące wydajności poszczególnych odmian. Do udziału w wydarzeniu zaproszeni zostali przedstawiciele nauki oraz doświadczalnictwa rolniczego a także firmy, które na polski rynek dostarczają materiał siewny oraz środki produkcji i ochrony roślin. Patronat honorowy nad wydarzeniem objął Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Jan Krzysztof Ardanowski. Już dzisiaj zapraszamy wszystkich zainteresowanych do udziału w tym wydarzeniu oraz do zapoznania się z materiałami, które opracowane zostały przez Pana Jana Chlastę na podstawie ubiegłorocznych upraw.
Źródło: WIR
