Ultrasonografia u zwierząt

Odpowiednio wczesne zdiagnozowanie ciąży jest podstawowym czynnikiem utrzymania wysokiej wydajności rozrodczej, a także niezmiernie ważnym aspektem zdrowotnym, gdyż pozwala na wczesne rozpoznawanie zaburzeń w rozrodzie zarówno poszczególnych sztuk, jak i całego stada.

Dostępność aparatów ultrasonograficznych, stosunkowo niewysoka ich cena, a także poziom przygotowania lekarzy weterynarii sprawia, iż coraz częściej metoda ta jest stosowana, zwłaszcza w diagnostyce ciąży u bydła, zarówno mięsnego, jak i mlecznego. Wczesne i w miarę możliwości bezbłędne wykrywanie  krów ciężarnych gwarantuje bowiem podnoszenie opłacalności hodowlanej. Przyjmuje się, że przy wykorzystaniu USG pewne rozpoznanie krów ciężarnych możliwym staje się już od 25 dnia po zapłodnieniu.

Różnica w czasie, a także zdecydowanie wyższy odsetek trafnych rozpoznań ciąży sprawia, że zastosowanie ultrasonograficznych metod diagnostycznych ma wymierny skutek ekonomiczny. W miarę możliwości wczesne wychwytywanie krów nieciężarnych pozwala bowiem na ich ponowne zakwalifikowanie – w zależności od stanu zdrowotnego układu rozrodczego – do rozrodu, leczenia w przypadku występowania jałowości lub eliminacji z hodowli przy stwierdzonych niepłodnościach.

Pęcherzyk zarodkowy u bydła można stwierdzić najwcześniej około 9–10 dnia przy użyciu sondy 7,5 MHz, a od 12 dnia sondą 5 MHz. W tak wczesnym stadium rozwoju pęcherzyka zarodkowego w obrazie ultrasonograficznym widać jedynie nieechogeniczny płyn. Stan ten, w którym pewne rozpoznanie ciąży jest bardzo trudne trwa mniej więcej do około 20 dnia ciąży i nie może być stosowane jako rutynowe rozpoznanie ciąży.

Wydłużający się w tym okresie pęcherzyk zarodkowy, jak i sam zarodek, ma średnicę około 2–3 mm i znajduje się na granicy zdolności rozdzielczej powszechnie stosowanych w weterynarii aparatów ultrasonograficznych. O ile średnica pęcherzyka zarodkowego w tym okresie nie ulega większym zmianom, o tyle ulega on znacznemu wydłużeniu. W 16 dniu jego długość może wynosić nawet 240 mm. Sam zarodek w tym czasie ma znacznie mniejsze wymiary i najczęściej obserwowany może być w postaci echogennej strefy o wymiarach do 2 mm średnicy i około 12 mm długości.

Oczywiście tak małe wymiary zarodka również są poniżej lub na granicy zdolności rozdzielczej sond powszechnie używanych w weterynarii. Małe rozszerzenie jamy macicy i stosunkowo niewielka ilość płynu w pęcherzyku zarodkowym, nawet w stwierdzeniu go w przekroju poprzecznym, nie może dawać podstaw do pewnego postawienia rozpoznania ciąży.

Okrągłe nieechogenne strefy mogą być bowiem stwierdzane również w postaci wysięku rujowego bądź patologicznego w przypadku zapalenia macicy. Obecność stref jednorodnych może co najwyżej dawać podejrzenie obecności ciąży. Okazuje się, że badaniem u takich krów w późniejszym okresie zdecydowanie częściej można stwierdzić ciążę. W przypadku występowania wydzieliny rujowej na przekroju poprzecznym, obok stref nieechogennych, obserwowane są wyraźnie pofałdowania rozpulchnionej błony śluzowej macicy, a w przypadku zalegania wydzieliny zapalnej „śnieżenie”. Cechy te mogą ułatwić postawienie prawidłowego rozpoznania. Ponadto w badaniu należy uwzględnić fakt, iż ciąża z reguły rozwija się w rogu macicy po tej samej stronie, gdzie znajduje się ciałko żółte.

Wczesne rozpoznanie ciąży u krów liczone do około 24–25 dnia ciąży, z racji trudności diagnostycznych, wymaga ponownego badania w późniejszym okresie. Według danych piśmiennictwa wystarczająco pewnym staje się rozpoznanie ciąży po 25 dniu. W tym czasie pęcherzyk zarodkowy ma już około 10 mm średnicy.

Sam zarodek początkowo rozpoznawany jako echogeniczna kreska długości około 5 mm po 25 dniu ciąży zaczyna się zwijać w kształt litery „C”. Powodowane jest to wyginaniem się jego tylnych i przednich części. W kolejnym tygodniu ciąży wskutek wydłużenia się szyi i prostowania głowy zarodka przybiera on kształt „L”. Jest to charakterystyczny obraz dla ciąży 32-dniowej. Nieco wcześniej, bo już od 21 dnia wykrywane są pierwsze uderzenia serca, znacznie lepiej widoczne w późniejszym okresie, po 30 dniu ciąży. Uwidocznienie akcji serca jest ważnym elementem określenia żywotności zarodka lub płodu.

Po pierwszym miesiącu ciąży, na podstawie odległości pomiędzy podstawą głowy a nasadą ogona, można określić wielkość płodu. Przyrost tej odległości początkowo wynosi około 1,3 mm na dobę, a po 45 dniu nawet powyżej 2 mm w ciągu doby. Poprzez określenie wielkości płodu pośrednio można ustalić jego wiek. Pomiar dokonany około 35 dnia zwykle wykazuje wielkość odległości od nasady ogona do podstawy głowy na 15 mm i odpowiednio w kolejnych terminach badań: 45 dzień – 28 mm, 55 dzień – 48 mm.

W związku ze znacznym powiększeniem się płodu w czasie trwania ciąży parametr ten może być określany maksymalnie do 70 dnia ciąży. Chociaż już znacznie wcześniej, na skutek ruchów płodu (rozciągające, wyginające), określenie odległości może być znacznie utrudnione. W późniejszym okresie ciąży, kiedy niemożliwym staje się mierzenie całego płodu, do określenia jego wieku mogą służyć pomiary poszczególnych jego części. Najczęściej przeprowadza się pomiary głowy, wielkość oczodołu i mózgoczaszki. Dostępność głowy do badania jest największa i możliwa do przeprowadzenia w 80% przypadków.

W celu określenia wieku płodu wykorzystuje się również pomiary kończyn i organów wewnętrznych, takich jak żołądek czy pęcherz moczowy. Istnieje bowiem dość duża korelacja pomiędzy wielkością badanych narządów a wiekiem płodu. Niektóre dostępne na rynku aparaty ultrasonograficzne zaopatrzone są w odpowiednie oprogramowanie wskazujące automatycznie na przybliżony wiek płodu po dokonaniu odpowiednich pomiarów poszczególnych części płodu.

Oprócz wykrywania w diagnostyce ciąży samego zarodka czy płodu, aparat ultrasonograficzny pozwala również na uwidocznienie błon płodowych. Najwcześniej możliwa do zaobserwowania jest omocznia pomiędzy 23–26 dniem, a w wyjątkowych przypadkach do 30 dnia ciąży. Błona ta widoczna jest w postaci dość cienkiej echogenicznej struktury znajdującej się blisko ściany macicy. Również około 30 dnia ciąży dostępna do badania staje się owodnia. Ze względu na małą zawartość płynu owodniowego w tak wczesnej ciąży obserwuje się jako cienką, również echogeniczną linię przylegającą dość ściśle do zarodka.

Badając ciężarną macicę aparatem ultrasonograficznym można również wykrywać ciąże bliźniacze. Rozpoznanie w tym kierunku najlepiej wykonywać pomiędzy 35 a 50 dniem ciąży. Ze względu na budowę macicy krowy, trudności w diagnozie ciąż bliźniaczych i stosunkowo krótki czas pewnego rozpoznania, badania nie są prowadzone rutynowo. Nie ma to jednak większego znaczenia, ponieważ ciąża bliźniacza u krów zwykle nie powoduje zagrożeń co do przebiegu samej ciąży, jak i komplikacji porodowych. Pewnym ułatwieniem w stwierdzaniu ciąży bliźniaczej może być badanie jajników. Obecność na jajniku bądź jajnikach dwóch ciałek żółtych może sugerować obecność ciąży bliźniaczej.

Badanie na ciążę z wielu oczywistych względów nie może być zaniedbywane, a dobrze przeprowadzone, najlepiej przy użyciu ultrasonografu, oprócz odpowiedzi na pytanie cielna/niecielna, może dostarczyć wielu istotnych informacji o stanie układu rozrodczego.

Bartłomiej Lubiński
KPODR Minikowo, Oddział w Zarzeczewie