Jednym z kluczowych celów rolnictwa jest maksymalizacja produkcji roślinnej przy jednoczesnym utrzymaniu lub zwiększeniu urodzajności gleby. Osiągnięcie tych celów jest możliwe dzięki stosowaniu prawidłowego płodozmianu, który stanowi istotny czynnik wpływający na wzrost plonów uzyskanych przez właściwe następstwo roślin.
Najbardziej ekonomiczny sposób na poprawę żyzności gleby
Starannie opracowany płodozmian to najbardziej ekonomiczny sposób na poprawę żyzności gleby, mający decydujący wpływ na zwiększenie ilości oraz jakości produkcji roślinnej. Wyższe plony przekładają się na większą opłacalność produkcji polowej, a w gospodarstwach hodowlanych także na efektywność produkcji zwierzęcej.
Podstawą płodozmianu jest racjonalne zmianowanie, które uwzględnia szereg czynników wpływających na wartość stanowiska dla poszczególnych roślin. Zmianowanie nie ogranicza się jedynie do następstwa roślin, lecz także uwzględnia aspekty agrotechniczne. Niektóre zabiegi, takie jak uprawa roli czy nawożenie, mają długofalowy wpływ i powinny być starannie zaplanowane.
W płodozmianie każda roślina następcza powinna mieć zapewnione optymalne warunki do wzrostu, rozwoju oraz osiągania wysokich plonów. Jednak w nowoczesnym, zmechanizowanym rolnictwie, które opiera się na dużych nakładach środków materialnych na jednostkę powierzchni i coraz większej specjalizacji, ogranicza się liczbę uprawianych gatunków roślin. W efekcie powstają krótkie, uproszczone zmianowania, co może prowadzić do suboptymalnych warunków dla rozwoju roślin. Z biegiem lat może to skutkować obniżeniem produktywności pól na skutek zmęczenia gleby oraz rozwoju chorób.
Negatywnych skutków niewłaściwego zmianowania nie da się w krótkim czasie w pełni zrekompensować, można jedynie częściowo je zniwelować. Dlatego, aby zapobiegać takim zjawiskom, warto zgłębić temat płodozmianów, poznać ich rodzaje oraz zrozumieć przyczyny powstawania chorób płodozmiennych.
Płodozmian to system zagospodarowania ziemi uprawnej
Znaczenie i rodzaje płodozmianów oraz zasady ich układania są kluczowymi czynnikami w uprawie roślin, mającymi wpływ nie tylko na zdrowie roślin, ale również na kondycję gleby. Płodozmian to system zagospodarowania ziemi uprawnej, oparty na zaplanowanym z góry, wieloletnim następstwie roślin, które są uprawiane na wyznaczonym obszarze podzielonym na pola. System ten jest dostosowany do specyficznych warunków rolniczo-ekonomicznych gospodarstwa. To klasyczna definicja płodozmianu.
Głównym celem stosowania płodozmianu jest zwiększenie żyzności gleby poprzez odpowiednie zmianowanie roślin. Prawidłowo skonstruowany płodozmian zwiększa w glebie ilość biologicznie wiązanego azotu oraz jego wykorzystanie przez rośliny, ogranicza potrzebę stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin oraz poprawia ogólną żyzność gleby. Ponadto, płodozmian zapobiega i ogranicza występowanie groźnych chorób roślin uprawnych, będąc często główną, a czasami jedyną metodą ich zapobiegania. Odgrywa także istotną rolę w zwalczaniu chwastów. Przy konstruowaniu płodozmianu posługujemy się pojęciami takimi jak: zmianowanie, rotacja oraz struktura zasiewu.
Zmianowanie to planowane następstwo roślin uprawianych na tym samym polu, uwzględniające wymagania poszczególnych gatunków oraz dostosowane do jakości gleby i warunków klimatycznych. Na przykład, jeśli w ciągu czterech lat uprawiamy kolejno ziemniaki, owies, łubin i żyto, mamy do czynienia z czteroletnim zmianowaniem. Powtarzanie tego zestawu roślin stanowi pierwszą i drugą rotację czteroletniego zmianowania.
W ramach zmianowania w kolejnych latach możemy wprowadzać więcej gatunków, takich jak burak cukrowy, jęczmień jary z wsiewką koniczyny, koniczyna, rzepak ozimy, pszenica ozima, kukurydza na ziarno czy groch siewny. Takie zestawienie to pierwsza rotacja ośmioletniego zmianowania. W tym przypadku uwzględniamy także wysiew roślin poplonowych oraz stosowanie nawozów naturalnych lub przyoranie słomy, aby wprowadzić do gleby substancje organiczne.
Jak planować zmianowanie?
Przy układaniu zmianowania kluczowa jest znajomość wymagań poszczególnych gatunków roślin oraz warunków, jakie pozostawiają one po sobie dla rośliny następczej. Dzięki odpowiedniemu następstwu roślin można znacząco zwiększyć ilość i jakość produkcji roślinnej w gospodarstwie. Rotacja to pełen cykl następstwa roślin uprawnych na poszczególnych polach w obrębie płodozmianu, obejmujący wszystkie lata od pierwszego do ostatniego.
Struktura zasiewów określa procentowy udział poszczególnych gatunków roślin lub ich grup w plonie głównym na całkowitej powierzchni gruntów ornych w gospodarstwie. Do obliczenia procentowego udziału roślin w strukturze zasiewów zazwyczaj stosuje się grupy, takie jak: zbożowe, okopowe, strączkowe, przemysłowe, pastewne oraz łąki i pastwiska. Struktura zasiewów odnosi się do każdego płodozmianu w gospodarstwie.
Tekst: Martyna Jakuboszczak, doradca w Powiatowym Zespole Doradztwa Rolniczego w powiecie wolsztyńskim
Na podstawie materiałów informacyjnych „Zasady Układania Płodozmianu”, Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Poznaniu
