Uprawa ziemniaka a zrównoważone gospodarowanie glebą: zmianowanie

Zgodnie z ideą rolnictwo zrównoważone dąży do pogodzenia trzech celów: ekonomicznego, środowiskowego i społecznego. Producenci rolni są tego w coraz większym stopniu świadomi. Farm Frites Poland uczestniczy w procesie budowania świadomości zrównoważonego gospodarowania wśród rolników oraz chce dostarczać merytorycznego wsparcia swoim dostawcom w dostosowywaniu gospodarstw do wymagań rolnictwa zrównoważonego.

W przypadku gospodarki rolnej na gruntach ornych narzędziem uwzględniającym zrównoważenie celów ekonomicznych i środowiskowych jest odpowiednie zmianowanie roślin na polu. Zmianowanie to takie następstwo roślin, które uwzględnia ich wymagania siedliskowe. Zmianowanie zaplanowane na kilka lat dla wszystkich (lub części) pól w gospodarstwie określane jest mianem płodozmianu. Dobór roślin oraz kolejności ich uprawy stanowi punkt wyjścia do zrównoważonego zarządzania środowiskiem glebowym. Należy przy tym zaznaczyć, że właściwe zmianowanie roślin nie jest najnowszym osiągnięciem nauki i praktyki. – jego początki sięgają XVIII wiecznej Anglii. System ten, przez wiele lat stosowany przez rolników, zaczął tracić na znaczeniu wraz z wprowadzeniem nawozów sztucznych oraz środków ochrony roślin, które to umożliwiły znaczne zniwelowanie skutków niewłaściwego zmianowania. Trzeba bowiem mieć na uwadze, że największe znaczenie w doborze roślin do uprawy mają kwestie ekonomiczne – uprawiane są rośliny, które dają największą opłacalność w warunkach środowiskowych danego gospodarstwa. Mniejsze znaczenie w procesie decyzyjnym ma natomiast wpływ uprawianych roślin na glebę – najlepszym przykładem są rośliny strączkowe, których uprawa przyczynia się do poprawy właściwości środowiska glebowego, jednak niska opłacalność sprawia, że obecnie zajmują one niewielki odsetek w strukturze zasiewów w skali kraju.

Celem płodozmianu jest utrzymanie żyzności gleby na jak najwyższym poziomie. Dobór roślin do zmianowania powinien uwzględniać ich wymagania glebowe, wodne i klimatyczne.

Jako zalety płodozmianu wymienia się:

• wysokie i stabilne w czasie plonowanie roślin – plonowanie roślin w zmianowaniu jest zawsze wyższe niż w monokulturze,
• zwiększenie aktywności biologicznej gleby
• skuteczną walkę z chwastami i patogenami roślin (od momentu wprowadzenia obowiązku ochrony roślin w sposób integrowany płodozmian jest jedną z metod walki z organizmami szkodliwymi),
• zapobieganie zmęczeniu gleby. Zmęczenie gleby to zjawisko zmniejszenia poziomu plonowania roślin uprawianych w monokulturze lub w krótkich rotacjach wywołane zaburzeniem równowagi biologicznej gleby (kumulacja toksycznych wydzielin roślin oraz produktów ich rozkładu – autotoksyczność, namnożenie szkodliwych mikroorganizmów oraz szkodników glebowych.)
• ograniczenie niekorzystnego wpływu rolnictwa na środowisko: zmniejszenie wymywania składników pokarmowych do wód gruntowych oraz ochrona gleb przed degradacją
• optymalną organizację prac polowych w gospodarstwie

Wadliwe zmianowanie lub monokultura w dłuższym lub krótszym okresie czasu może doprowadzić do niekorzystnych zmian w glebie, które są przeciwstawne do wyżej wymienionych zalet płodozmianu.

Czytaj także:
Co zyska rolnik na przystąpieniu do projektu rolnictwa zrównoważonego? Wywiad z Rafałem Reszką z Farm Frites Poland
Praktyczne wdrażanie rolnictwa zrównoważonego z punktu widzenia firmy Farm Frites Poland

Uprawa ziemniaków na tym samym polu częściej niż co 4 lata powoduje szereg niekorzystnych zjawisk: następuje namnożenie nicieni szkodliwych dla roślin – cystowych (szkodniki kwarantannowe) jak i wolnożyjących, pojawia się większa presja ze strony chorób grzybowych przenoszonych przez glebę (rizoktonioza i werticilioza ziemnniaka) co w konsekwencji prowadzi do spadku plonu oraz jego jakości. Zbyt duży udział ziemniaków w zmianowaniu powoduje pogorszenie fizycznych właściwości gleby – ubytek próchnicy (w dobie coraz większej liczby gospodarstw bezinwentarzowych stosowanie nawozów naturalnych pod ziemniaki jest coraz rzadziej spotykane), pogorszenie struktury gleby.

Wśród dostawców ziemniaków Farm Frites Poland SA dominuje zmianowanie cztero polowe: ziemniaki – pszenica ozima – rzepak ozimy – pszenica ozima. Takie zmianowanie można z powodzeniem uznać za zrównoważone – udział zbóż wynosi 50 %, roślin przemysłowych (rzepak) i okopowych – odpowiednio po 25 %, zatem udział poszczególnych rodzajów roślin kształtuje się na optymalnym dla nich poziomie. W takim układzie pomiędzy uprawą pszenicy ozimej oraz ziemniaków pozostaje miejsce na uprawę międzyplonu ścierniskowego lub ozimego, którego rolą jest wzbogacenie gleby w materię organiczną, poprawa struktury gleby, zapobieżenie erozji gleby w okresie jesiennym i zimowym oraz wymywaniu składników pokarmowych w głąb profilu glebowego. Dodatkowo ziemniak jest bardzo dobrym przedplonem dla innych roślin – pozostawia stanowisko w wysokiej kulturze, niezachwaszczone oraz zasobne w składniki pokarmowe.

Podsumowując, płodozmian jest pierwszym i niezwykle ważnym krokiem do zrównoważonego zarządzania glebą. Uprawa ziemniaków w płodozmianie przyczynia się do zoptymalizowania struktury zasiewów w gospodarstwie. Poprawia także dywersyfikację przychodów z produkcji roślinnej, co zwiększa stabilności gospodarowania.

Karol Piekutowski
Inspektor ds. agronomii
Farm Frites Poland SA
 
Fot.  sxc.hu