Proso zaczęto uprawiać w Europie nie, jak wcześniej uważano, już w okresie neolitu nawet 7 tys. lat temu, ale dopiero w czasach epoki brązu, czyli ok. 3,5 tys lat temu. Zboże to dotarło na nasz kontynent z obszaru Chin – uważają naukowcy.
Międzynarodowy zespół naukowców pod kierunkiem dr Dragany Filipović z Uniwersytetu w Kilonii (Niemcy) wykonał szeroko zakrojone badania ziaren prosa z 75 stanowisk archeologicznych z całej Europy, w tym z Polski. Do określenia ich wieku zastosowano metodę radiowęglową nowej generacji (14C/AMS), która jest pozwala określać wiek nawet bardzo małych próbek. Wyniki analiz ukazały się właśnie w „Scientific Reports”.
„Do tej pory uważano, że proso pojawiło się w Europie Środkowej już nawet wraz z pierwszymi rolnikami 7 tys. lat temu, jednak na szerszą skalę miało być uprawiane dopiero kilka tysięcy lat później, w epoce brązu i w początkach epoki żelaza” – opowiada PAP dr Łukasz Pospieszny z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN i Uniwersytetu Bristolskiego (Wielka Brytania).
W Chinach proso zostało udomowione około 8 tys. lat temu
Naukowcy wiedzieli, że w Chinach proso zostało udomowione około 8 tys. lat temu. Zaczęto się zastanawiać, czy do tego procesu nie doszło niezależnie w Azji i właśnie w Europie. Rozważano też, w jaki sposób proso zostało sprowadzone do Europy. Naukowcy nie mieli archeologicznych dowodów nawet na pośrednie kontakty między tymi obszarami w tak wczesnym okresie. Aby przyjrzeć się temu problemowi bliżej, postanowili najpierw uzyskać pewność co do wieku najwcześniejszego europejskiego prosa. Poprosili badaczy najstarszych osad rolników w Europie (oraz późniejszych – z epoki brązu, aby potwierdzić ich wiek) o udostępnienie próbek prosa.
„Okazało się, że żadne z przebadanych ziaren, które miało mieć więcej niż 6 tys. lat, nie było aż tak stare. Większość była z epoki brązu, miała zatem 3,5 tys. lat, lub były jeszcze późniejsze” – opowiada dr Pospieszny.
Wcześniejsze datowania ziaren opierały się m.in. o dane dot. wieku naczyń, które znajdowano w sąsiedztwie m.in. jam zasobowych, w których przechowywano zboże. Do tej pory nikt na taką skalę nie określał wieku prosa z tych stanowisk, badając same ziarna.
Najstarsze zboża pochodzą z Ukrainy
Dzięki temu, że określono wiek prosa aż z kilkudziesięciu stanowisk w Europie, archeolodzy uzyskali lepszy obraz jego rozprzestrzenia po kontynencie. Zgodnie z przypuszczeniami – najstarsze zboża pochodzą ze wschodniej części Europy, m.in. z Ukrainy. Jest to zatem zgodne z koncepcją o przybyciu udomowionego zboża z terenu Azji.
Dlaczego rolnicy zaczęli uprawiać proso? Pospieszny wskazuje na to, że zboże to jest łatwe w uprawie – ma krótki czas okres wegetacji, można zatem je szybko wysiać i zebrać plony. „Niektórzy wskazują, że mogło być w Europie zbożem +awaryjnym+ na wypadek, gdyby inne plony przemarzły lub z jakiegoś innego powodu się nie udały” – dodaje. Proso preferuje ciepły i suchy klimat. Zostało udomowione na suchych obszarach północnych Chin.
Na wielką skalę z prosa korzystano w epoce żelaza, kiedy nastąpiła eksplozja demograficzna. Być może wtedy było wielkie zapotrzebowanie na zboże, dlatego proso stało się bardzo popularne – uważa Pospieszny.
PAP – Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski
