Wapń jest pierwiastkiem, mającym bardzo duży wpływ na wartość przechowalniczą owoców, gdyż reguluje metabolizm. Drzewa owocowe czerpią wapń z gleby tylko do końca czerwca.
Niedobór wapnia w owocach spowodowany jest nie tylko zbyt małą zawartością tego składnika w glebie. Dlatego też problemy z brakiem wapnia w owocach tylko w bardzo ograniczonym zakresie mogą być usuwane poprzez nawożenie gleby wapnem. Natomiast poprzez dokarmianie dolistne stwarzamy dogodne warunki pobieraniu i akumulowaniu wapnia w owocach.
W późniejszych miesiącach wegetacji roślin ilość pobieranego wapnia jest minimalna. Jest też wiele czynników ograniczających przyswajanie wapnia z gleby przez rośliny, jak niedostatek wody, temperatura gleby, zdrowotność systemu korzeniowego i proporcje pomiędzy różnymi składnikami mineralnymi w glebie. Długotrwałe susze zakłócają nie tylko pobieranie wapnia, ale powodują także nieprawidłowości w przewodzeniu między liśćmi, a owocami w fazie ich najintensywniejszego wzrostu.
Niedobór wapnia we wszystkich fazach rozwojowych owocu ogranicza podziały komórkowe oraz powoduje zaburzenia w strukturze błon komórkowych i plazmolemmy. Fizjologiczna rola tego składnika polega m.in. na spajaniu ścian sąsiadujących ze sobą komórek, utrzymaniu integracji i właściwości półprzepuszczalnych błon. W miarę pogłębiania się niedoboru wapnia dochodzi do rozpadu struktury błon komórkowych.
Optymalna zawartość wapnia hamuje proces oddychania i starzenia się owoców, a także przyczynia się do zwolnienia procesów ich dojrzewania. Zapobiega także chorobom fizjologicznym w czasie przechowywania jabłek, jeżeli stworzy się warunki sprzyjające pobieraniu i akumulowaniu wapnia w owocach poprzez dokarmianie dolistne stosując np. Wapnovit lub Intermag Chelat Ca 10 bądź Plonochron wapniowy lub Chrońplon Ca już od 4-6 tygodnia po zakończeniu kwitnienia jabłoni i grusz w kilku powtórzeniach co 7-10 dni. Badania wykazały, że owoce w ciągu tego okresu gromadzą około 90% tej ilości wapnia, którą pobierają do końca swego wzrostu na drzewie. Był on stosowany (przez autora) we wdrożeniach prowadzonych przez ODR, RCDRR i OW w Radomiu wykazując bardzo dobrą skuteczność w uprawach sadowniczych.
Nadmierne nawożenie azotem i potasem, a niekiedy i magnezem wywołuje brak wapnia w miąższu owoców. Na ich skład chemiczny decydujący wpływ ma forma nawozu azotowego i termin jego stosowania. Nawozy takie jak: siarczan amonu i saletra amonowa obniżają zawartość wapnia w owocach co powoduje np. rozpad wewnętrzny i porażenie przez grzyby powodujące gorzką i mokrą zgniliznę. Należy pamiętać, że duże (wyrośnięte owoce) zrywane z drzew obficie nawożonych tymi składnikami są podatniejsze na rozpad owoców.
Azot powinien dominować w pierwszym okresie wzrostu drzew jabłoni.
Także nadmierne nawożenie potasem sprawia, że może się on stać antagonistyczny względem wapnia. Potas powinien dominować i być stosowany dolistnie w okresie wzrostu zawiązków owocowych (wielkość orzecha włoskiego), który reguluje gospodarkę wodną w roślinie, wpływa na aktywność enzymów, a w niewielkim stopniu decyduje o wielkości biomasy. W tym okresie szczególnie szkodliwy jest nadmiar potasu w glebie, jego nadmiar silnie ogranicza pobieranie magnezu. Dolistnie należy dostarczyć potas.
Magnez, jeżeli jest taka potrzeba jego zastosowania, należy dostarczyć dolistnie. Magnez w liściach roślin odgrywa bardzo ważną rolę. Ponad 50% zawartości magnezu znajduje się w chloroplastach, w zielonym barwniku roślinnym, gdzie bierze aktywny udział w procesie fotosyntezy, czyli przyswajaniu dwutlenku węgla z powietrza. Jego brak powoduje rozpad chlorofilu, a także zahamowanie wielu procesów biochemicznych fotosyntezy i oddychania.
Widok na owoce czereśni i wiśni rosnących w sadach na glebach wapnowanych i nawożonych doglebowo oraz dokarmiane dolistnie nawozami makro- i mikroelementowymi, a także nawozami typu „U”.
Natomiast niedobór wapnia w owocach jest źródłem chorób fizjologicznych jabłek i przyśpiesza ich starzenie się. Bardzo groźną chorobą wywołaną brakiem wapnia jest gorzka plamistość podskórna. Są na nią podatne następujące odmiany: Jerseymac, Koksa Pomarańczowa, Piękna z Boskoop, Elstar, Jonagold i jego sporty, Gala i jego sporty, Szampion, Gloster, Cortland i inne.
Z chorób fizjologicznych powodowanych przez brak odpowiedniej ilości wapnia wymienić należy: rozpad mączysty (wewnętrzny), szklistość miąższu, zbrązowienie przygniezdne, oparzeliznę powierzchniową i plamistość Jonathana.
Przypominam, że jędrność miąższu owocu zależy od wysycenia ścian komórkowych miąższu przede wszystkim wapniem i fosforem. Fosfor wchodzi w skład wielu związków organicznych, a ponadto pewne wiązania fosforanowe akumulują dużo energii wykorzystywanej w różnych procesach zachodzących w komórkach. Liczne związki organiczne mogą być metabolizowane tylko po przyłączeniu się do nich kwasu fosforowego. Tak więc fosfor w organizmie roślinnym pełni rolę bardziej uniwersalną niż inne składniki.
Stanowi on nie tylko niezbędny składnik szeregu związków organicznych, wielu enzymów, ale za pośrednictwem wysokoenergetycznych związków fosforanowych typu ADP lub ATP staje się głównym przenośnikiem i akumulatorem energii w procesach biochemicznych. Dzięki tym związkom energia wyzwalana w procesach egzoenergetycznych nie ulega całkowitemu rozproszeniu, lecz w znacznej ilości zostaje przechowana i może być zużyta w procesach endoenergetycznych. Dzięki temu wydajność energetyczna procesów biochemicznych sięga 60-70%. W przypadku dużego deficytu fosforowego w glebie (określonego na podstawie chemicznej analizy gleby) lub objawów niedoborowych na liściach, należy zastosować w okresie wzrostu zawiązków owocowych, a także na 4 i 2 tygodnie przed zbiorem owoców, dokarmianie dolistne.
Owoce sadowniczych roślin jagodowych: truskawek, malin, agrestu i porzeczki czarnej mogą być tak piękne i wyprodukowane tylko na glebach wapnowanych (kredą Melnicką) oraz nawożonych doglebowo i dokarmianych nawozami dolistnymi makro- i mikroelementowymi, a także nawozami typu „U” na podstawie badań gleby z 3-ch poziomów w profilu glebowym oznaczając zasobność w makro- i mikroelementy, odczyn gleby i zawartość materii organicznej.
Chcąc owoce przechowywać jak najdłużej w przechowalni, chłodni, należy przynajmniej na miesiąc przed zbiorem owoców wykonać badanie laboratoryjne na zasobność składników mineralnych w owocu. Dopiero na podstawie otrzymanych wyników możemy określić czego brakuje i wówczas jest jeszcze czas by wprowadzić korektę w dokarmianiu dolistnym, aby uzupełnić brakujące składniki. Ponieważ od optymalnego składu chemicznego owocu zależy długość ich przechowywania.
W dalszym ciągu większość sadowników nie pobiera prób gleby z sadów czy plantacji roślin jagodowych, by określić stopień zakwaszenia i zasobność gleby w makro- i mikroelementy. Nie zdają sobie sprawy z ważności prawa minimum sformułowanego w 1840 roku przez Justusa von Liebiga mówiącego, że podstawowe parametry plonu, jego wielkość i jakość, warunkowane są czynnikiem występującym w minimum. Jeśli więc obok wysokiej dostępności dla roślin w środowisku glebowym w większości składników pokarmowych jeden występuje w ilościach niedoborowych np. bor, to właśnie on powodował będzie niski ilościowo i jakościowo plon. Większość producentów owoców nie zdaje sobie sprawy z tego, jak bardzo ważną rolę spełniają mikroelementy w roślinie. Na przykład bor wpływa na funkcjonowanie i podziały komórek, zwiększa efektywność pobierania składników pokarmowych, zwłaszcza: azotu, potasu, fosforu, magnezu i wapnia. Dlatego zwiększa on plon owoców i polepsza jego jakość.
Zalecam z pola przeznaczonego pod sad, jak i z sadu już rosnącego lub z plantacji roślin jagodowych, pobrać głębokie (do 80 cm głębokości) próbki glebowe z trzech poziomów profilu glebowego (poziom próchniczny, wmycia i wymycia składników pokarmowych) do analiz chemicznych na określenie zasobności gleby w makro- i mikroelementy, a także na określenie odczynu gleby (pH), zawartości materii organicznej i określenie kategorii agronomicznej gleby.
Tylko na podstawie analiz chemicznych gleby można ustalić prawidłowe nawożenie przed jak i po zasadzeniu drzewek, krzewów, a także w sadzie i na plantacjach owocujących. Pobierać można próby gleby przez cały okres wegetacji roślin.
dr Bogdan Z. Jarociński
spec. I i II st. w zak. sadownictwa
MODR Warszawa
Oddział w Radomiu
Źródło: Raport Rolny, fot. sxc.hu
