Rolnicy rezygnują z hodowli trzody chlewnej

Jeszcze w 2002 r. ponad 760 tys. gospodarstw w Polsce zajmowało się hodowlą trzody chlewnej. W ciągu 18 ostatnich lat hodowlę zakończyło niemal 657 tys. polskich rolników.

• W czwartym kwartale 2020 r. każdego dnia w Polsce likwidowano średnio niemal 50 stad trzody chlewnej, głównie z powodu braku opłacalności oraz ASF.
• Produkcja wieprzowiny w naszym kraju rozwija się wyłącznie dzięki efektywnym metodom hodowli. Zaledwie 2 proc. gospodarstw utrzymuje już niemal połowę pogłowia świń.
• Liczba świń w jednej hodowli podwoiła się w ciągu zaledwie trzech lat, przekraczając w 2020 r. pierwszy raz w historii 100 sztuk.
• Najmniejsze i najmniej efektywne stada (do 10 zwierząt) stanowią wciąż niemal 37 proc. wszystkich, choć utrzymują zaledwie 1,6 proc. pogłowia.
• Dalsza profesjonalizacja hodowli trzody jest jedynym sposobem na zmniejszenie uzależnienia Polski od importowanej wieprzowiny, na zakup której za granicą wydajemy ok. 400 – 500 mln zł miesięcznie.

Spada ilość stad trzody chlewnej

Według danych z Systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt prowadzonego przez Agencję Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) 6 stycznia 2021 r. w Polsce zarejestrowanych było 103 659 stad trzody chlewnej[1] wobec niemal 119,8 tys. na koniec 2019 r. W samym 2020 r. liczba stad spadła o 13,5 proc.

Jeszcze w 2002 r. świnie trzymano w ponad 760 tys. gospodarstw. W ciągu 18 ostatnich lat hodowlę zakończyło niemal 657 tys. polskich rolników.

Choć rezygnacja z hodowli trzody w Polsce trwa od kilku dekad trend ten nasilił się w ostatnich 2 – 3 latach. W porównaniu z końcem 2018 r. liczba stad trzody w Polsce 6 stycznia 2021 r. była niższa aż o 41,5 proc., natomiast porównując z końcem 2015 r. aż o 57,7 proc.

Tabela 1: Stada trzody chlewnej w Polsce

Źródło: ARiMR, GUS

Na początku 2020 r. dynamika spadku liczby stad nie była duża, ale uległa przyspieszeniu jesienią ub.r. Jeszcze 6 października 2020 r. w Polsce zarejestrowanych było 107 885 stad trzody. Na początku stycznia 2021 r. hodowli było już o 4226 mniej. Oznacza to, że w ostatnim kwartale 2020 r. w Polsce ubywało dziennie średnio 49 stad trzody chlewnej.

Wzrost pogłowia we wszystkich grupach świń

Bardzo niskie cen wieprzowiny

Są dwa główne powody tego zjawiska: bardzo niskie cen wieprzowiny i choroba Afrykańskiego Pomoru Świń (ASF). Brak opłacalności może być nawet istotniejszy od ASF. Wskazuje na to drastyczny spadek liczby stad w 2018 r., który – z powodu niskich cen – był złym okresem dla hodowców.

Przy obecnych warunkach rynkowych hodowcy muszą dopłacać do produkcji jednego tucznika nawet ponad 100 zł. Jeżeli trend widoczny w ostatnim kwartale 2020 r. utrzyma się, to do połowy 2021 r. w Polsce zniknie około 10 tys. kolejnych stad trzody chlewnej.

Spadek liczby stad z powodów ekonomicznych (brak opłacalności) prawdopodobnie w największym stopniu dotknie hodowli mniejszych i średniej wielkości, których właściciele starali utrzymywać się z tej działalności. Można oczekiwać również ubytku najmniejszych liczebnie stad (do 10 świń). W tym wypadku hodowcy trzymają pojedyncze sztuki przede wszystkim na własne potrzeby niezależnie, czy się to opłaca, czy nie.

Tabela 2: Pogłowie trzody chlewnej w Polsce

Źródło: ARiMR, obliczenia własne

Tabela 3: Udział poszczególnych województw w hodowli trzody (w proc.)

Źródło: GUS (lata 2018-2019), ARiMR (2020), obliczenia własne

Z powodu trudnej sytuacji rynkowej wywołanej niskimi cenami skupu wieprzowiny i ASF pogłowie trzody w Polsce zmniejszyło się – według stanu z 6 stycznia 2021 r. – o 2,4 proc. w porównaniu z połową 2020 r. Największy spadek pogłowia odnotowano w woj. lubuskim mocno dotkniętym przez epidemię ASF. Warto zauważyć, że w regionie tym istnieje stosunkowo niewiele hodowli, więc likwidacja nawet kilku gospodarstw przekłada się mocno na statystykę.

Profesjonalizacja hodowli zapobiegła krachowi

W 2020 r. po raz pierwszy w historii Polski średnia liczba świń w pojedynczym stadzie przekroczyła 100 sztuk. Na początku 2021 r. w statystycznym stadzie trzymano prawie 109 sztuk trzody, tj. o 19 więcej w porównaniu z końcem 2019 r. W ciągu zaledwie pięciu lat średnia liczba zwierząt w stadzie zwiększyła się ponaddwukrotnie, zaś w porównaniu z początkiem XXI w. ponad czterokrotnie.

Tabela 4: Pogłowie trzody i średnia wielkość stada

*stan na 6 stycznia 2021 r., źródło: GUS, ARiMR, obliczenia własne

Pomimo dużych zmian produkcja trzody w Polsce jest wciąż mocno rozdrobniona. Na początku 2021 r. w całym kraju funkcjonowało ponad 38 tys. stad, w których utrzymywano do 10-ciu świń. Stanowiły one niemal 38 proc. ogółu gospodarstw hodowlanych, choć utrzymywano w nich zaledwie 1,6 proc. pogłowia.

Nowe zasady bioasekuracji dla gospodarstw utrzymujących świnie

Tabela 5: Pogłowie trzody w podziale na wielkość gospodarstw

Źródło: ARiMR, obliczenia własne

W Polsce funkcjonuje prawie 24,4 tys. stad trzody chlewnej liczących do pięciu sztuk świń. To 23,5 proc. wszystkich stad. Łącznie trzymano w nich niecałe 62,8 tys. świń, tj. zaledwie 0,56 proc. pogłowia.

Niewielkie stada świń najczęściej spotykane są w Polsce południowo-wschodniej: w woj. lubelskim było ich 4,3 tys., a w podkarpackim ponad 2,1 tys. W obydwu przypadkach stanowią one ponad 40 proc. wszystkich stad istniejących w tych województwach. Oznacza to, że w regionach tych hodowla trzody jest najbardziej rozdrobniona. Zupełnie inna sytuacja występuje w Polsce Zachodniej, gdzie małe hodowle zostały już w większości zlikwidowane.

Tabela 6: Najmniejsze stada trzody w Polsce (do pięciu sztuk)

Źródło: ARiMR, stan na 6 stycznia 2021 r., obliczenia własne

Gdyby wszystkie 24,4 tys. najmniejszych hodowli trzody w Polsce (do pięciu sztuk) zostało zamkniętych z dnia na dzień z pewnością nie miałoby to negatywnego wpływu na krajowy rynek mięsa wieprzowego. Wystarczy jednak zaledwie kilkadziesiąt profesjonalnych gospodarstw, aby uzupełnić ten ubytek produkcji.

Duże gospodarstwa stanowią ułamek hodowli w Polsce

Jednocześnie na początku stycznia 2021 r. w Polsce było 2076 stad trzody liczących po tysiąc i więcej świń. Najwięcej w woj. wielkopolskim (504), mazowieckim (453) oraz łódzkim (254). Duże gospodarstwa stanowią wciąż ułamek wszystkich hodowli w Polsce. Odsetek stad liczących więcej niż tysiąc świń to zaledwie 2 proc. ogółu wszystkich hodowli. Utrzymywano w nich łącznie ponad 5,3 mln świń, co stanowiło ponad 47,4 proc. pogłowia.

Tabela 7: Największe stada trzody chlewnej w Polsce (ponad 1000 sztuk)

Źródło: ARiMR, stan na 6 stycznia 2021 r., obliczenia własne

Na Pomorzu Zachodnim, Dolnym Śląsku oraz w Lubuskiem w dużych gospodarstwach utrzymuje się ponad ¾ całego pogłowia trzody. W woj. zachodniopomorskim na każde 10 hodowanych świń aż dziewięć pochodzi z dużych gospodarstw.

Tragedia na Dolnym Śląsku. Świnie zjadły gospodarza

Kosztowny import

Według Głównego Urzędu Statystycznego w pierwszych dziewięciu miesiącach 2020 r. sprowadzono do Polski ponad 490 tys. ton mięsa wieprzowego, o 4,1 proc. mniej rok do roku (produkt oznaczony kodem celnym CN 0203 – mięso ze świń świeże, schłodzone lub zamrożone). Polscy importerzy wydali na ten cel 4,68 miliarda złotych, o 0,75 proc. więcej niż w tym samym okresie 2019 r.

Interesująca sytuacja wystąpiła w pierwszym kwartale 2020 r., kiedy średnie miesięczne wydatki na import wieprzowiny były o około 30 proc. wyższe niż w 2019 r., podczas gdy import tonażowy się zmniejszył. Znacząca zmiana sytuacji nastąpiła wraz z wybuchem pandemii koronawirusa. Jej skutkiem był znaczny spadek cen importowanego mięsa.

Co ciekawe import w ujęciu tonażowym pomimo ogromnych perturbacji nie spadł w takim zakresie. Od kwietnia do września 2020 r. do Polski trafiło około 319 tys. ton wieprzowiny, a rok wcześniej w tym samym czasie sprowadzono 328,7 tys. ton. Z danych GUS wynika, że co miesiąc importujemy przynajmniej 50 tys. ton wieprzowiny płacąc za nią około 500 mln zł.

Tabela 8: Import wieprzowiny do Polski (mięso ze świń świeże, schłodzone lub zamrożone: kod CN 0203)

Źródło: GUS, obliczenia własne

[1] Liczba stad trzody chlewnej w praktyce oznacza liczbę gospodarstw zajmujących się hodowlą świń.

Analiza przygotowana przez firmę Gobarto Hodowca