Przy dodatnich temperaturach dobowych nawet kilkugodzinne obniżenie temperatury o 1 stopień poniżej 0 stopni Celsjusza, wystarczy by doprowadzić do uszkodzenia kwiatów. Przymrozki są zjawiskiem determinującym plon zwłaszcza dla roślin, które rozpoczęły wegetację oraz drzew i krzewów w pełni kwitnienia. Zamknięte pąki są dość odporne na mróz, jednak rozwiniętym kwiatom szkodzą nawet niewielkie spadki temperatury.
Ryzyko uszkodzeń przez przymrozki
O przymrozkach mówimy, kiedy w okresach, gdy średnia temperatura dobowa jest dodatnia pojawiają się wartości poniżej 0 stopni Celsjusza.
Największe ryzyko uszkodzeń przymrozkowych występuje u drzew małoodpornych na mróz i wcześnie rozpoczynających kwitnienie: moreli, brzoskwiń, śliw, czereśni. Mniej narażone są grusze, jabłonie i wiśnie, choć niektóre ich odmiany charakteryzują się bardzo małą mrozoodpornością. Natomiast wśród krzewów owocowych uszkodzenia przymrozkowe najczęściej dotykają porzeczkę czarną i czerwoną. Wrażliwe bywają też kwiaty truskawek.
Poza wyborem gatunku i odmiany, kolejną ważną decyzją jest lokalizacja plantacji oraz system jej prowadzenia. Występowanie przymrozków zależy od topografii terenu, okrywy roślinnej i rodzaju gleby. Przygruntowym przymrozkom wiosennym sprzyjają zielone międzyrzędzia, rzadziej przymrozki występują nad glebą utrzymywaną w tak zwanym czarnym ugorze.
Wynika to z faktu, że chwasty zwiększają powierzchnię promieniowania ciepła i silnie transpirują, co również pochłania wiele ciepła. Rodzaj gleby wpływa na przewodność cieplną, np. gleba piaszczysta szybciej zamarza, ale wystąpienie nad nią przymrozków jest istotnie mniejsze w porównaniu do gleby gliniastej. Fakt ten ma znaczenie zwłaszcza przy uprawach niskopiennych, bo większa część korony drzewa znajduje się bliżej ziemi, gdzie zwykle jest zimniej.
Przewidywanie przymrozków
Prowadzenie plantacji z zielonymi międzyrzędziami również zwiększa ryzyko wystąpienia przymrozków. Dla zniwelowania ryzyka pasy murawy powinny być jak najwęższe, a przed kwitnieniem trawę należy skosić, by ograniczyć promieniowanie ciepła w krytycznie chłodne noce. Dodatkowo zaleca się, aby w sadach wszelkie uprawki mechaniczne wykonać w terminie do 2 tygodni przed kwitnieniem.
W przygotowaniu do walki z przymrozkami, ważne jest ich bieżące przewidywanie. Im mniejsza wilgotność względna powietrza (suche powietrze i pogodne niebo), tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia w nocy przymrozku. Profesjonalne komunikaty służb meteorologicznych są w tym procesie konieczne, jednak ze względu na lokalny charakter zjawiska, konieczne jest posiadanie własnych przyrządów pomiarowych oraz ich stały monitoring. Sumienna obserwacja i właściwa interpretacja wyników wspomaga prognozowanie pogody oraz pozwala skutecznie przygotować plantację na czynnik ryzyka.
Dzięki doświadczeniom i technice, można w pewnym stopniu zapobiegać i ograniczać negatywny wpływ przymrozków na sady. Niezbędna jest do tego gruntowna wiedza zarówno o uprawianych roślinach, jak i przymrozkach oraz stosowanie sprawdzonych metod.
Okrywanie upraw
Okrywanie upraw to metoda wykorzystywana w uprawach, takich jak truskawki czy maliny. Młode rośliny osłania się agrowłókniną lub folią perforowaną, żeby zabezpieczyć je przed stratami ciepła oraz napływającym z zewnątrz chłodnym powietrzem.
Bonusem jest tu zamarzanie wody na powierzchni osłony, tzw. efekt igloo – zlodzone krople wody tworzą dodatkową warstwę izolacyjną. Nie¬którzy producenci decydują się na uprawę w tunelach foliowych. Zaletą stosowania tej technologii jest zabezpieczenie przed przymrozkami, przyspieszenie wzrostu i możliwość uzyskania wcześniejszego oraz wyższego plonu owoców.
Zraszanie upraw
Zraszanie upraw jest powszechnie praktykowaną metodą zabezpieczania roślin sadowniczych przed przymrozkami. Rozpylana woda przy zamarzaniu (zmiana stanu skupienia wyzwala energię) oddaje ciepło roślinom. Ciągłe pokrywanie roślin wodą jest bardzo skuteczną metodą. Zabezpiecza rośliny przed przymrozkami do co najmniej -5 stopni Celsjusza. Niestety wymaga dużych nakładów i posiadania odpowiedniej ilości wody.
Pokrywanie roślin musi być stałe, dlatego dostarczanie wody na chronioną uprawę musi odbywać się przez cały czas trwania przymrozku (nawet do kilku godzin). Niezbędna w tym celu jest odpowiednia i sprawna infrastruktura.
Maszyny wiatrowe
Metoda wykorzystująca maszyny wiatrowe opiera się na zjawisku inwersji termicznej. Jest to zaleganie ciepłych mas powietrza ponad warstwą zimnego powietrza, utrzymującą się nad powierzchnią gruntu.
Maszyny wiatrowe poprzez mieszanie ciepłego powietrza z zimnym, mogą podnieść temperaturę wokół roślin o 1-3 stopnie Celsjusza. Jest to skuteczne w przypadku gdy warstwa zimnego powietrza nie przekracza 20 metrów nad poziomem gruntu. Do mieszania warstw powietrza służą wiatraki z pionowo zamontowanymi śmigłami. Zaletą tej metody jest możliwość zdalnego uruchamiania maszyn, w momencie spadku temperatury poniżej 0 stopni Celsjusza.
Ogrzewanie powietrza
Metoda ogrzewania powietrza jest dość trudna w realizacji, ale przynosi pozytywne efekty. Sadownicy na podstawie doświadczeń wypracowują własne metody ogrzewania upraw, poprzez spalanie dostępnych dla nich paliw stałych na ruchomych platformach (tak zwanych patelniach bądź klatkach), holowanych przez ciągnik. Są też dostępne specjalistyczne maszyny ogrzewające powietrze.
Maszyny ogrzewające powietrze bezpośrednio podwyższają temperaturę wokół roślin, wywołują ruch powietrza i obniżają jego wilgotność względną. Wpływa to na obniżenie punktu rosy, minimalizuje też ryzyko osiadania kropel wody na kwiatach i zawiązkach, a tym samym zmniejsza ryzyko ich przemarzania.
Dostarczenie ciepła do sadu odbywa się też poprzez rozstawianie specjalnych zniczy. Znicze sprawdzają się zwłaszcza w uprawach dodatkowo chronionych przez osłony foliowe.
Zadymianie, zamglanie i ochrona chemiczna
Powszechną metodą jest także zadymianie. Pozwala to zabezpieczyć uprawy przed przymrozkami radiacyjnymi na dużych areałach. W celu zadymiania spala się wilgotną słomę lub stosuje specjalne świece dymne. Metoda ta wykorzystuje zjawisko ograniczania strat ciepła z powierzchni gleby.
Skuteczne zadymianie powinno się rozpocząć tuż po zachodzie słońca, w nocy, na którą zapowiada¬ny jest przymrozek. Problemem jest łatwe przemieszczanie się wytworzonego dymu, który może być wydmuchiwany z obszaru uprawy nawet przez słaby wiatr.
Zamgławianie przypomina zadymianie. Polega na sztucznym wytwarzaniu warstwy mgły zalegającej nad zagrożonymi przymrozkami uprawami. Używane są do tego celu wytwornice mgły gorącej (tak zwane pulsfogi). Woda z dodatkiem nośnika jest rozbijana przez wytwornice na bardzo drobne krople, tworząc mgłę. Urządzenia, najlepiej jest przemieszczać wo¬kół chronionej uprawy, tak aby równomiernie przykryć ją mgłą.
Oprócz zabiegów mechanicznych stosowana jest również ochrona chemiczna. Na rynku dostępne są preparaty chemiczne, które zwiększają odporność roślin na niską temperaturę. Stosując cynk lub specjalnie dobrane nawozy mineralne w formie oprysku dolistnego można znacząco podnieść odporność upraw na niskie temperatury. Dostępne są też preparaty opóźniające proce¬s tworzenia się kryształków lodu w komórkach roślinnych. Osiągnięcie tego efektu jest możliwe przy zastosowaniu preparatu na 24-72 godzin przed przewidywanymi przy¬mrozkami. Korzystanie z preparatów chemicznych wymaga posługiwania się sprawdzonymi prognozami pogody.
Przemarznięte kwiaty to problemy
Wszystkie te metody oraz wskazówki pozwalają chronić kwitnące sady przed przymrozkami. Z przemarzniętych kwiatów nie będzie zdrowych i dorodnych owoców. Warto mieć na uwadze, że skutkiem wiosennych przymrozków jest nie tylko spadek wielkości plonów.
Pomimo wzrostu cen owoców, następuje też znaczne ograniczenie dochodu, ponieważ koszty produkcji spadają tylko w niewielkim stopniu. Dla zachowania prawidłowej kondycji upraw towarowych konieczne jest prowadzenie właściwej ochrony roślin, cięcia drzew i dokonywanie wielu innych zabiegów pielęgnacyjnych, które generują koszty.
Ponadto ograniczona liczba owoców na drzewach powoduje kolejne problemy agrotechniczne. Słabsze owocowanie to silniejszy wzrost roślin, co przekłada się na zwiększenie presji chorób i szkodników, które chętniej atakują niezdrewniałe pędy oraz młode liście. Pojawiają się trudności z dopryskaniem nadmiernie zagęszczonych koron oraz wyższe nakłady na cięcie pielęgnacyjne czy prześwietlające.
Poza tym jakość owoców zbieranych po przymrozkach, często pozostawia wiele do życzenia. Standardem jest obniżona trwałość przechowalnicza, ordzawienia i deformacje. A niższy i gorszy jakościowo plon, przy wysokich kosztach uzyskania przychodu, to obniżenie dochodu gospodarstwa.
