W produkcji pasz objętościowych bardzo ważnym zagadnieniem jest dobór odpowiedniej linii maszyn do zbioru zielonek dedykowanych do potrzeb gospodarstwa. Nie może być to zlepek przypadkowo zakupionych maszyn, tylko świadoma decyzja poparta analizą.
Warunki występujące w gospodarstwie takie jak struktura użytków zielonych, ilość pracowników, czas możliwy do wykorzystania na prowadzenie poszczególnych zabiegów, średnie plony zbieranych roślin powinny być brane pod uwagę przy zakupie konkretnych maszyn. Dominującą maszyną w technologii zbioru zielonek jest maszyna zbierająca i to do niej powinno dopasować się poszczególne maszyny poprzedzające.
Przetrząsanie
Przetrząsanie jest zabiegiem którego znaczenie jest bagatelizowane przez rolników. Prawidłowo prowadzony zabieg przetrząsania powinien zapewnić uzyskanie optymalnej wilgotności zbieranej paszy w jak najkrótszym czasie oraz przy małych stratach powodowanych przez okruszanie. W praktyce jednak bardzo często spotyka się przypadki gdy przetrząsanie prowadzone jest z dużą intensywnością zarówno bezpośrednio po skoszeniu jak i w późniejszym czasie.
Szczególnie ważne jest zwiększanie się strat związanych z okruszaniem przy roślinach grubołodygowych gdzie poprzez zbyt intensywne przetrząsanie podsuszonych roślin możemy doprowadzić do utraty składników pokarmowych znajdujących się w delikatnych listkach.
Maszyny przeznaczone do przetrząsania to przede wszystkim przetrząsarki ale także uniwersalne przetrząsaczo-zgrabiarki. Zarówno te pierwsze jak i drugie możemy podzielić na napędzane i nienapędzane.
Do grupy beznapędowych należą popularne w Polsce przetrząsaczo-zgrabiarki kołowe. Ich prosta konstrukcja i duża szerokość robocza powoduje że są one chętnie stosowane przez rolników.
Jednak maszyna ta nie jest przeznaczona do stosowania w przypadku zielonek o dużych plonach (do 20 ton na ha). Do zielonek o większych plonach i do intensywniejszej pracy przeznaczone są przede wszystkim maszyny karuzelowe.
Od najprostszych rozwiązań posiadających tylko dwa wirniki do bardziej skomplikowanych charakteryzują się doskonałą pracą i zdolnością do podbierania zielonki nawet w przypadku przejazdu kołami ciągnika po pokosie w trakcie koszenia.
Bardzo ciekawą konstrukcją są przetrząsaczo zgrabiarki pasowe. Ich konstrukcja opiera się na wykorzystaniu przekładni pasowej o dwóch pasach klinowych. Do pasów tych przymocowane są palce podbierające zielonkę. Jest to jednak maszyna o małej wydajności pracy ale ze względu na swoja uniwersalność i możliwość pracy w obydwu kierunkach świetnie nadaje się na tereny trudne zwłaszcza podgórskie.
Jak wykazują prowadzone badania, szybkość wysychania roślin przetrząsanych za pomocą maszyn napędzanych jest o ok 10% większa w stosunku do maszyn nienapędzanych. Natomiast straty składników pokarmowych powodowane przez okruszanie w maszynach aktywnych wynoszą zwykle ok 30%. Sposobem na ich ograniczenie jest dostosowanie prędkości elementów roboczych maszyny do aktualnej wilgotności.
Zgrabianie
Do zgrabiania oprócz wymienionych wcześniej przetrząsaczo zgrabiarek służą zgrabiarki karuzelowe. Pracują w układzie jednego wirnika lub kilku sprzężonych ze sobą. Zasada ich działania polega na tym, iż do wirnika przymocowane są ramiona sterowane krzywką. W miejscu zgrabiania znajdujące się na ramionach palce zagarniają materiał roślinny. W miejscu formowania wału palce unoszone są poprzez krzywkę. Oprócz doskonałej jakości pracy istotną zaletą tych zgrabiarek jest formowanie wału o przekroju prostokąta. Tak uformowany wał jest niezbędny do prawidłowej pracy pras zwijających czy przyczep zbierających.
W przypadku tych maszyn zbiór wałów o nierównomiernej wyskości najczęściej o przekroju trójkąta wiąże się ze stosowaniem specjalnych technik prowadzenia maszyn zbierających w celu zmniejszenia ilości zbieranego materiału w środkowej części zwijanej beli lub skrzyni ładunkowej przyczepy zbierającej. Przy niestarannym uformowaniu wałów za pomocą tych maszyn uzyskuje się baloty o mniejszym zagęszczeniu po bokach lub nie zapełnia się całej szerokości skrzyni ładunkowej.
Powoduje to powstawanie balotów baryłkowatych, a w każdym przypadku skutkuje zmniejszeniem wydajności maszyn zbierających i stratami ekonomicznymi.
Luźno
W przypadku zbioru materiałów objętościowych w formie luźnej stosuje się przyczepy zbierające. Istnieją całe typoszeregi przyczep zbierających w zależności od wydajności.
Jednak najważniejszym wyznacznikiem jest możliwość rozdrabniania zbieranego materiału roślinnego w trakcie zbioru.
Jest to istotne w przypadku zbioru zielonek na sianokiszonki. Rozdrabnianie materiału ułatwia jego prawidłowe ugniecenie w silosie w celu zapewnienia warunków beztlenowych do zakiszania. Także późniejsze pobieranie kiszonki jest ułatwione. Istnieją dwa podstawowe typy urządzeń rozdrabniających.
Pierwszy wykorzystujący podawacz grzebieniowy przyczepy zbierającej który przepycha porcje materiału roślinnego przez zespół noży. Jednak takie rozwiązanie powoduje powstawanie nierównomiernych dużych obciążeń które niekorzystnie wpływają na długość życia podzespołów napędowych przyczepy i ciągnika.
Drugi wykorzystuje podajnik obrotowy. Śrubowe ukształtowanie linii zębów podajnika powoduje, że obciążenia wywoływane przez przejście materiału przez noże tnące są stałe. Także nie bez znaczenia jest kształt noży gdzie cięcie następuje przez przeciąganie materiału po ostrzu pod bardzo małym kątem. Wielkość skrzyni ładunkowej przyczepy jest bezpośrednio odpowiedzialna za wydajność zbioru tych maszyn. Należy bowiem pamiętać, że w przypadku zbioru za pomocą przyczep ich wydajność jest ściśle uzależniona od czasu transportu zebranego materiału. W przypadku większych odległości należy stosować maszyny o większych skrzyniach ładunkowych.
Kostki
W grupie pras formujących możemy wyróżnić prasy o standardowych małych wymiarach balotów oraz wielkogabarytowe.
Prasy kostkujące małogabarytowe dostępne są na rynku w bardzo zróżnicowanych cenach jednak zawsze są to ceny znacznie niższe od pras wielkogabarytowych.
Jednak istotnym elementem przemawiającym za stosowaniem pras wielkogabarytowych oprócz ich wydajności jest możliwość pełnego zmechanizowania prac transportowych uformowanych balotów. W przypadku kostek małych pomimo podejmowanych prób takich jak urządzenia podające na przyczepy czy specjalne przyczepy stogujące (popularne w USA) nadal przeważająca ilość prac musi być po prostu wykonywana ręcznie. Inna sytuacja jest natomiast w przypadku dużych bel prostopadłościennych. Ich wymiary i znaczna masa powodują, że prace przeładunkowe są w pełni zmechanizowane. W ten sposób przy odpowiednim wyposażeniu gospodarstwa w środki techniczne (ładowacz, przyczepy) zbiór paszy w formie takich balotów może być przeprowadzany przez dwóch operatorów maszyn i to z bardzo dużą wydajnością. Także kształt prostopadłościanu umożliwia łatwe zagospodarowanie przestrzeni ładunkowej przyczep i magazynowej w obrębie gospodarstwa.
W związku z tym maszyny takie są także chętnie wykorzystywane przez producentów biomasy energetycznej, co może zwiększyć stopień wykorzystania tych maszyn.
Bele walcowe
Prasy zwijające ze względu na sposób działania można podzielić na stałokomorowe i zmiennokomorowe. Prasy zmiennokomorowe ze względu na istotę swojej pracy są polecane do stosowania przy produkcji sianokiszonek.
Materiał dostarczany do komory prasowania jest ściskany już od pierwszych chwil od początku zbioru. Następuje szybkie nawijanie kolejnych warstw materiału na powiększającą się belę i stopniowe powiększanie się komory prasowania. Uzyskujemy w ten sposób belę o wyrównanej gęstości na całym promieniu beli, a więc dobre warunki do zakiszania.
Proces prasowania możemy przerwać zasadniczo w dowolnym momencie zbioru uzyskując wtedy belę o mniejszej średnicy. W przypadku stałej komory w pierwszym etapie następuje wypełnienie komory w sposób losowy. Dalej w wyniku zwiększania objętości zbieranego materiału rdzeń beli zaczyna wirować w wyniku styku materiału z elementami komory.
Od tego dopiero momentu następuje nawijanie następnych warstw materiału na rdzeń i jego stopniowe prasowanie. Nawijanie kolejnych warstw materiału powoduje zwiększanie stopnia sprasowania całej beli, jednak jego najwyższy stopień uzyskuje się na zewnętrznych warstwach beli a najniższy w środku. Z tego właśnie powodu prasy te nadają się do zbioru wilgotnego siana.
Luźny rdzeń beli pozwala na wentylację beli i usuwanie wilgoci. W przypadku stosowania pras stałokomorowych do zbioru sianokiszonek należy stosować rozdrabnianie zbieranego materiału za pomocą urządzeń rozdrabniających.
Pozwala to podobnie jak w przypadku przyczep zbierających na uzyskanie lepszego zagęszczenia materiału wewnątrz komory prasowania. Należy pamiętać że prasy zwijające mają mniejsze zapotrzebowanie mocy w stosunku do pras wielkogabarytowych.
Jednak ze względu na to iż proces owijania balotu musi odbywać się po przerwaniu zbioru nawet przy stosowaniu siatek owijających ich wydajność w stosunku do pras wielkogabarytowych jest mniejsza.
Sieczka
W grupie sieczkarni wyróżniamy sieczkarnie bijakowe oraz dokładnego cięcia. Ze względu na jakość oferowanej sieczki stosuje się droższe sieczkarnie bębnowe lub toporowe. Uzyskana sieczka posiada długość niezbyt odbiegającą od założonej i jest chętnie wyjadana przez zwierzęta. Sieczka jest materiałem najlepiej nadającym się do zakiszania ze względu na łatwość ubijania. Wadą sieczkarni jest niestety koszt ich pracy oraz cena maszyn. W przypadku zbioru roślin na sianokiszonki tańszym sposobem jest stosowanie przyczep zbierających z urządzeniami tnącymi. Jednak jeżeli w gospodarstwie większość pasz objętościowych to kiszonki należy zastanowić się nad kupnem sieczkarni i wyposażyć ją w odpowiednie adaptery. Standardowo stosuje się adaptery do zbioru roślin wysokich, niskich oraz podbieracze pokosów. Tak więc taka sieczkarnia jest maszyną uniwersalną. Nie bez znaczenia jest także możliwość wykorzystania sieczkarni do zbioru wierzby energetycznej.
Minisilosy
W produkcji sianokiszonek za pomocą pras niezbędnym wyposażeniem jest owijarka. Prawidłowo prowadzony zabieg owijania balotów powinien odbywać się natychmiast po uformowaniu balotów. Na rynku znajduje się wiele typów owijarek zarówno przewoźnych jak i stacjonarnych.
Jednak na szczególną uwagę zasługują takie modele które mają możliwość współpracy z prasami.
W ten sposób natychmiast po uformowaniu balotu jest on owijany folią w trakcie formowania następnego balotu. Owijanie balotów jest jednak najdroższą metodą formowania silosów ze względu na cenę i ilość zużywanej folii. Folię stosowaną przy okrywaniu silosów przejazdowych przy odpowiednim traktowaniu można użyć ponownie.
W przypadku owijania bel po skarmieniu kiszonki powstaje duża ilość odpadów które trzeba oddać do utylizacji. Pewnym rozwiązaniem jest stosowanie mało jeszcze znanej w Polsce metody owijania zespołowego bel. Zabieg taki jest wykonywany za pomocą specjalnych owijarek grupowych.
Możliwe jest owijanie szeregowo bel walcowych lub prostopadłościennych. W ten sposób uzyskujemy zamknięty silos podobny do rękawów foliowych. Oszczędność folii uzyskuje się poprzez owijanie tylko zewnętrznych części balotów natomiast powierzchnie balotów stykające się ze sobą wewnątrz „kokonu” nie są owijane.
Źródło: dr inż. Sylwester Borowski, Bartłomiej Aneszko, UTP w Bydgoszczy, Raport Rolny, fot. sxc.hu
