Nawozy naturalne – skład chemiczny i dawkowanie

Obornik jest to nawóz naturalny, składający się z odchodów (kału i moczu) zwierząt gospodarskich oraz ściółki.
W systemie chowu zwierząt na tzw. płytkiej ściółce oprócz obornika wytwarzana jest gnojówka, czyli przefermentowany mocz z niewielką ilością kału, przenikający przez warstwę ściółki i gromadzony w specjalnych zbiornikach. 

Gnojowica  powstaje w bezściołowym systemie chowu i  jest mieszaniną odchodów zwierząt i wody z mycia stanowisk i pojenia .

Skład chemiczny nawozów  naturalnych jest zmienny  i  zależy od gatunku, wieku, kierunku użytkowania i sposobu żywienia zwierząt, a także od warunków przechowywania nawozów.

Aby racjonalnie i zgodnie z przepisami wykorzystać nawozy naturalne konieczne jest wyznaczenie dopuszczalnej i optymalnej dawki nawozów. Dawka dopuszczalna to taka, w której ilość wnoszonego azotu nie przekracza 170 kg N/ha. Dawka optymalna w zależności od wymagań pokarmowych roślin  i zasobności gleby   może być mniejsza od dawki dopuszczalnej. Stosując często i w dużych dawkach nawozy naturalne należy szczególnie zwrócić uwagę na zasobność gleb w fosfor, którego nadmierna akumulacja może stwarzać zagrożenie dla środowiska wodnego. 
Najdokładniej skład nawozów naturalnych  można ocenić metodą analizy laboratoryjnej.  W tym celu próbkę nawozu (pobraną  w sposób  reprezentatywny) należy dostarczyć do laboratorium okręgowej stacji chemiczno-rolniczej lub innego laboratorium  agrochemicznego.  Najważniejszymi parametrami,  jakie należy oznaczyć w nawozie jest zawartość azotu, fosforu i potasu. Na podstawie uzyskanych wyników należy wyliczyć dawkę nawozu jaką można zastosować, aby nie przekroczyć dopuszczalnej ilości azotu (wynosi ona  170 kg N/ha), a następnie  obliczyć ilość fosforu i potasu wnoszonych w nawozie.

Inna metodą oszacowania składu nawozów, a także wielkości ich produkcji w gospodarstwie jest wykorzystanie opracowanego przez IUNG modelu produkcji nawozów naturalnych, dostępny  on-line w postaci  kalkulatora internetowego . Ten sam model jest stosowany również w komputerowych  programach doradztwa nawozowego .

Jeśli nie dysponujemy wynikami analizy chemicznej nawozów ani wynikami modelowania możemy do  celów planowania nawożenia wykorzystać standardowe zawartości składników mineralnych w nawozach (tabele poniżej) .

Dopuszczalną (maksymalną) dawkę nawozów obliczamy dzieląc dopuszczalną dawkę azotu przez zawartość składnika w 1 tonie lub 1 m 3 nawozu.  Np. 1 tona gnojowicy bydlęca  wg tabeli  zawiera 3,4 kg N, zatem dopuszczalna dawka  nawozu na  1 ha wynosi:  170 kg N/ha : 3,4 kg N/t =  50 t/ha = 50 m3/ha.

Przyjmuje się, że  masa 1m3 gnojowicy i gnojówki jest równa ok. 1 t (1000 kg)

Obornik drobiowy nazywany również pomiotem ptasim to nawóz naturalny, będący mieszaniną wydalin hodowanego drobiu i ściółki. Do pomiotu mogą być dodawane środki hamujące wydzielanie amoniaku. Obornik drobiowy wykorzystywany jest do nawożenia gleb oraz  do produkcji różnego rodzaju podłoża organicznego np. do uprawy pieczarek. Skład chemiczny tego nawozu jest  zróżnicowany w zależności od gatunku. Obornik od kur zawiera przeciętnie 1,6% N; 1,5% P2O5; 0,8% K2O; 2,4% CaO i 0,7% MgO przy zawartości 56% wody. Obornik ptactwa wodnego (kaczki i gęsi) zawiera 0,5-1,0% N; 0,5-1,4% P2O5; 0,6-0,9% K2O; 0,8-1,6% CaO i 0,2-0,3% MgO przy zawartości 70% wody. Azot w oborniku  ptasim występuje w przeważającej części w formie kwasu moczowego, który szybko rozkłada się do amoniaku. Obornik drobiowy zaleca się stosować  w dawkach 10-15 t/ha, pod te same rośliny i w takich samych terminach jak obornik tradycyjny.

Oprócz azotu konieczna jest także kontrola dopływu fosforu i potasu w nawozach naturalnych. W celu obliczenia ilości wnoszonego fosforu i potasu należy dawkę nawozu przewidzianą do zastosowania  wyrażoną w t/ha  lub m3/ha  pomnożyć przez zawartość   P2O5 i  K2O w 1 tonie lub 1m3 nawozu.

W przykładzie przytoczonym powyżej ilość wnoszonego fosforu wynosi:  50 t/ha  * 2,0 kg  P2O5/m3 = 100 kg P2O5/ha, a potasu:  50 t/ha * 3,7 kg K2O/t = 185 kg K2O/ha.

Wyliczone ilości składników, a w szczególności fosforu mogą być zbyt wysokie w przypadku gleb zasobnych w ten składnik. Wskazane jest w takich przypadkach zmniejszenie dawki nawozu naturalnego i dostosowanie jej do potrzeb nawożenia na danym polu.

Wykorzystanie przez rośliny składników pokarmowych z nawozów naturalnych, a w szczególności z obornika,  jest słabsze niż z nawozów mineralnych. Dlatego dla potrzeb planowania nawożenia ilość składników wnoszonych w nawozach naturalnych przelicza się na tzw. składniki działające stosując odpowiednie równoważniki nawozowe azotu i współczynniki wykorzystania fosforu i potasu.

Ilość składników działających obliczamy mnożąc całkowitą ilość składnika wnoszonego w nawozie naturalnym przez odpowiednią wartość z tabeli. Uzyskana wartość wskazuje o ile należy zmniejszyć dawkę nawozów mineralnych (wynikającą z potrzeb nawożenia  na danym polu) po zastosowaniu nawozów naturalnych. 

IUNG, "Racjonalna gospodarka nawozami"