Rolnicze wykorzystania ścieków. Co można, a czego nie można?

W odpowiedzi na pismo KRIR z dnia 17 maja 2023 r., w zakresie możliwości rolniczego wykorzystania ścieków w ilościach nieprzekraczających 3 m³ na dobę, Ministerstwo Infrastruktury przedstawiło wyjaśnienia.

„Przede wszystkim zakres obowiązków właścicieli nieruchomości w odniesieniu do gospodarki ściekowej został określony w ustawie z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2022 r. poz. 2519 z późn. zm.) — dalej jako „ucpg”. Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 2, 3a oraz 3b tejże ustawy właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez:

• przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej lub, w przypadku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, wyposażenie nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych, spełniające wymagania określone w przepisach odrębnych; przyłączenie nieruchomości do sieci kanalizacyjnej nie jest obowiązkowe, jeżeli nieruchomość jest wyposażona w przydomową oczyszczalnię ścieków spełniającą wymagania określone w przepisach odrębnych (art. 5 ust. 1 pkt 2 ucpg);
• gromadzenie nieczystości ciekłych w zbiornikach bezodpływowych lub osadnikach w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków (art. 5 ust. 1 pkt 3a ucpg);
• pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi (art. 5 ust. 1 pkt 3b ucpg).

Obowiązki te potwierdza również § 26 ust. 3 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2022 r. poz. 1225), który w razie braku warunków przyłączenia sieci kanalizacyjnej, dopuszcza zabudowę budynkami przeznaczonymi na pobyt ludzi, pod warunkiem zastosowania zbiornika bezodpływowego lub przydomowej oczyszczalni ścieków, jeżeli ich ilość nie przekracza 5 m³ na dobę. Jeżeli ilość ścieków jest większa od 5 m³, to ich gromadzenie lub oczyszczanie wymaga pozytywnej opinii właściwego terenowo inspektora ochrony środowiska.

Konieczne udokumentowanie opróżniania zbiorników

Jak wskazuje art. 6 ust. 1 pkt 1 ucpg właściciele nieruchomości, którzy pozbywają się z terenu nieruchomości nieczystości ciekłych, wykonując obowiązek określony w art. 5 ust. 1 pkt 3b ucpg, są obowiązani do udokumentowania w formie umowy korzystania z usług wykonywanych przez gminną jednostkę organizacyjną lub przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych — przez okazanie takich umów i dowodów uiszczania opłat za te usługi.

Bezwzględny obowiązek posiadania zbiornika bezodpływowego lub przydomowej oczyszczalni ścieków

Na podstawie art. 6 ust. 6 ucpg gmina jest obowiązana zorganizować opróżnianie zbiorników bezodpływowych i osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków w przypadku właścicieli nieruchomości, którzy nie zawarli umów w tym zakresie.

Ww. zapisy wskazują zatem na bezwzględny obowiązek posiadania zbiornika bezodpływowego lub przydomowej oczyszczalni ścieków w przypadku braku możliwości przyłączenia nieruchomości do sieci kanalizacyjnej oraz na obowiązek opróżniania tych urządzeń przez gminną jednostkę organizacyjną lub przedsiębiorcę posiadającego zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych lub osadników w instalacjach przydomowych oczyszczalni ścieków i transportu nieczystości ciekłych.

Zgodnie z art. 84 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2022 r. poz. 2625 i 2687 oraz z 2023 r. poz. 295, 412 i 877) — dalej jako „pw”, przez rolnicze wykorzystanie ścieków bytowych, ścieków komunalnych, ścieków przemysłowych biologicznie rozkładalnych oraz wód odprowadzanych z obiektów chowu tub hodowli ryb, rozumie się ich zastosowanie do:

• nawadniania użytków rolnych;
• nawożenia użytków rolnych przez dodanie materiałów do gleby albo przez rozprowadzenie na powierzchni, albo przez wstrzykiwanie do gruntu, umieszczenie pod powierzchnią gruntu lub mieszanie z warstwami powierzchniowymi gruntu;
• nawadniania oraz nawożenia stawów wykorzystywanych do chowu lub hodowli ryb.

Rolnicze wykorzystanie ścieków, jeżeli ich łączna ilość jest większa niż 5 m³ na dobę, jest szczególnym korzystaniem z wód i wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Jeżeli ilość ścieków nie przekracza 5 rn³ na dobę i służy zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego lub własnego gospodarstwa rolnego to rolnicze wykorzystywanie ścieków jest uznawane za zwykłe korzystanie z wód, do którego nie wymaga się uzyskania pozwolenia wodnoprawnego.

Roczne i sezonowe dawki ścieków nie powinny przekroczyć zapotrzebowania roślin na substancje odżywcze

Niezależnie od tego, czy rolnicze wykorzystanie ścieków podlega pod obowiązek uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, roczne i sezonowe dawki ścieków nie powinny przekroczyć zapotrzebowania roślin na substancje odżywcze. Ograniczenia w zakresie rolniczego wykorzystania ścieków określa art. 84 ust. 4 pw, natomiast terminy stosowania ścieków oraz sposób ich uwzględniania w planach nawożenia azotem lub w obliczeniach maksymalnych dawek azotu został określony w przepisach wydanych na podstawie art. 106 pw, czyli „Programie działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” (Dz. U. z 2023 r. poz. 244).

Ścieki przeznaczone do rolniczego wykorzystania nie mogą stanowić zagrożenia dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych, a w szczególności nie mogą powodować zanieczyszczenia wód substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego. Warunki jakie należy spełnić w celu rolniczego wykorzystania ścieków określa rozporządzenie Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 12 lipca 2019 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego oraz warunków jakie należy spełnić przy wprowadzaniu do wód lub do ziemi ścieków, a także przy odprowadzaniu wód opadowych lub roztopowych do wód lub do urządzeń wodnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1311).

Zgodnie z ww. rozporządzeniem ścieki mogą być przeznaczone do rolniczego wykorzystania jeżeli BZT₅ zostało zredukowane co najmniej o 20%, a zawartość zawiesiny ogólnej co najmniej o 50%. Dodatkowo ścieki muszą spełniać warunki sanitarne dotyczące niewykrywalności bakterii chorobotwórczych z rodzaju Salmonella oraz nieobecności żywych jaj pasożytów (Ascaris sp., Trichuris, Toxocara sp.) w 1 litrze ścieków (załącznik 9 ww. rozporządzenia), a także nie mogą zawierać substancji zanieczyszczających w ilościach przekraczających najwyższe dopuszczalne wartości substancji zanieczyszczających określone w załączniku nr 4 ww. rozporządzenia (lp. 1 i 2 w tabeli I oraz lp. 2 i 21-58 w tabeli II).

Dopuszczalna zawartość metali ciężkich w glebach, w warstwie 0-25 cm, na obszarach, na których może być stosowane rolnicze wykorzystanie ścieków, jest określona w załączniku nr 10 do ww. rozporządzenia.

Badania mikrobiologiczne i parazytologiczne oraz badania stanu i składu ścieków przeznaczonych do rolniczego wykorzystania wykonuje się co najmniej raz na dwa miesiące. Natomiast badania zawartości metali ciężkich w glebach na obszarach, na których może być stosowane rolnicze wykorzystanie ścieków, przeprowadza się co 5 lat.

Rada Ministrów przyjęła kolejne formy pomocy dla rolników

Kiedy można stosować ścieki rolnicze?

Ścieki mogą być stosowane rolniczo poza obszarami płytkiego występowania skał szczelinowych nieodizolowanych od powierzchni warstwą nieprzepuszczalną. Położenie gruntów, na których może być stosowane rolnicze wykorzystanie ścieków, oraz położenie urządzeń i instalacji przeznaczonych do magazynowania i przygotowania ścieków do rolniczego wykorzystania powinno odpowiadać warunkom określonym w załączniku nr 11 do ww. rozporządzenia.

Określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 12 lipca 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1311) warunki, jakie należy spełnić w celu rolniczego wykorzystania ścieków, a także wymagania w zakresie miejsca, sposobu i minimalnej częstotliwości pobierania próbek ścieków do kontroli obowiązują również w przypadku, gdy łączna ilość ścieków nie przekracza 5 m³ na dobę.

Przedstawiając powyższe wyjaśnienia należy zaznaczyć, że stanowiska i opinie w sprawach interpretacji przepisów Prawa wodnego oraz jej aktów wykonawczych, mogą jedynie służyć do wyjaśnienia wątpliwości, co do celu i zakresu stosowania. Zajęcie stanowiska w indywidualnej sprawie należy jednak do organu, we właściwości którego, określonej przez przepisy prawa materialnego i formalnego, pozostaje podjęcie stosownego rozstrzygnięcia.”

Źródło: KRIR