Od 5 lat należymy do unijnego rynku zbóż i konkurujemy z rolnikami z innych krajów mając podobne ceny środków produkcji (nawozy, pestycydy), identyczne wymagania jakościowe – ale innej wysokości dopłaty bezpośrednie i zależne od kursu euro.
W naszym kraju producenci rolni nie mają jednak udziałów w firmach handlowych i przetwórczych oraz marżach przez nie wypracowanych. Skutkiem tego warunki konkurencji są nierówne.
Efektem jest brak poczucia stabilizacji w produkcji zbóż (podobnie jak na innych rynkach rolnych), czego przecież oczekiwaliśmy przystępując do UE.
W polskim rolnictwie zboża w ostatnich latach stanowią około 70-75% zasiewów. Jesteśmy trzecim (pod względem powierzchni zasiewów) producentem zbóż w UE, największym producentem pszenżyta i drugim w świecie producentem żyta. Według GUS produkcja ziarna zbóż ogółem w Polsce w 2008 roku wyniosła ok. 27,7 mln t i była większa niż w poprzednim roku o blisko 0,5 mln t (o 1,9%) a także większa od średniej z lat 2001-2005 o blisko 0,9 mln t (o 3,4 %). Udział Polskiej produkcji ziarna zbóż w UE 27 w 2008 roku stanowił 9,4 %, zaś w produkcji światowej ok.1,2%.
Produkcja krajowa
Zboża w 2008 roku uprawiano w naszym kraju na 8,6 mln ha, co stanowi ok.1,3 % światowej powierzchni ich uprawy.
Powierzchnia poszczególnych gatunków wynosiła:
- pszenicy 2278,0 tys. ha
- żyta 1396,5 tys. ha
- pszenżyta 1333,5 tys. ha
- kukurydzy na ziarno 317,2 tys. ha
- jęczmienia 1206,6 tys. ha
- owsa 550,6 tys. ha
- mieszanek zbożowych 1444,0 tys. ha
- prosa 6,0 tys. ha
- pozostałych zbożowych 1,9 tys. ha
- gryki 64,5 tys. ha
Polska hodowla może się pochwalić licznymi sukcesami, z których najbardziej spektakularnym jest udział w wyhodowaniu i wprowadzeniu na pola i Europy pierwszego syntetycznego zboża – pszenżyta.
Hodowla na potrzeby zrównoważonego rolnictwa
Obecnie główny nacisk kładzie się w niej na zagadnienia związane z wykorzystaniem istniejącego potencjału oraz na jakość, odporność na choroby i niekonwencjonalne sposoby wykorzystania ziarna. Chodzi o to, aby do uprawy wprowadzić odmiany o dużej, naturalnej i trwałej odporności na patogeny. Odporność na ważne gospodarczo choroby wywołane przez grzyby musi być stałym parametrem uwzględnianym w programach hodowlanych.
Hodowla na cele energetyczne i przemysłowe ( bioetanol i biomasa)
Gatunkami szczególnie odpowiednimi do wykorzystania przemysłowego w celu produkcji energii odnawialnej są żyto i pszenżyto. Mimo że mąka żytnia jest źródłem wielu cennych substancji odżywczych zapobiegających skutkom wielu chorób cywilizacyjnych (lub je łagodzących), znaczenie jej jako surowca w produkcji chleba zmniejsza się.
Żyto ma większe znaczenie w przemyśle, tradycyjnie wykorzystywane jest też w gorzelnictwie (obecnie ponad 70% spirytusu produkowanego w kraju wytwarzane jest z żyta). Przemysłowy kierunek może wzrosnąć w przypadku stosowania żyta jako odtwarzalnego biopaliwa. Wykorzystanie powinno przynieść znaczne korzyści, zarówno z punktu widzenia rolnictwa, jak i ekologii.
Surowiec do produkcji biodegradowalnych tworzyw
Obecnie ze skrobi kukurydzianej otrzymuje się biodegradowalny polimer, ale jego zastosowanie pozostaje na razie ograniczone, ponieważ koszt wyprodukowania tworzywa jest wysoki. Globalny rynek dla biodegradowalnych tworzyw jest jeszcze mały, ale rozwija się bardzo szybko i będzie zwiększał o 20% w ciągu każdego następnego roku. Najbardziej zainteresowana wykorzystaniem tego typu tworzyw wydaje się branża opakowaniowa. Plastik biodegradowalny jest także stosowany w rolnictwie. Folie można pozostawić na polu, zaorać je i się nie rozłożą, a ekologiczny plastik rozłoży się i zadziała jak nawóz.
Hodowla odmian dla gospodarstw ekologicznych
Istnieje potrzeba hodowli odmian lepiej dostosowanych do uprawy w warunkach gospodarstw ekologicznych tzn. odmian o rozwiniętym systemie korzeniowym, o dużej wydajności w wykorzystaniu składników mineralnych (zwłaszcza azotu), dobrze plonujących w warunkach nawożenia organicznego, większej odporności na patogeny (choroby grzybowe i szkodniki) i dużej stabilności plonowania. W tym kierunku hodowli ważne są takie cechy jak zdolność do ograniczenia występowania i wzrostu chwastów, odpowiednie walory smakowe i wysoka trwałość jakości przetwarzanego ziarna. Odmiany hodowlane na potrzeby gospodarstw ekologicznych powinny cechować się znaczną odpornością lub tolerancją na choroby przenoszone przez nasiona, odpornością na stresy biotyczne, stabilnością plonowania i jakością w ekstensywnych warunkach uprawy.
Problem szkodliwej obecności toksyn w ziarnie zbóż znany był od dawna, lecz nie przywiązywano do tego większej wagi. Wzrost wymagań przemysłu paszowego, piwowarskiego i spożywczego – pod względem ograniczenia metabolitów pochodzenia grzybowego w przetwarzanym ziarnie – skłonił hodowców do poszukiwania form odpornych.
Podsumowanie
Ziarno zbóż przez lata stanowiło główne źródło pożywienia dla człowieka, paszy dla zwierząt i surowca przemysłu spożywczego, a podstawowym celem hodowli była poprawa produkcyjności, przy jednoczesnym utrzymaniu jakości ziarna oraz jego odporności na choroby i szkodniki. W światowej produkcji żywności pochodzenia roślinnego zboża wciąz mają największe znaczenie, zwłaszcza pszenica, kukurydza i ryż. Do podstawowych produktów otrzymywanych z ziarniaków zbóż należą mąki, kasze, oleje i syropy. Najważniejszym polisacharydem zapasowym magazynowanym w ziarniakach jest skrobia. Jej pochodne (np. estry) wykorzystywane są w przemyśle włókienniczym, farmaceutycznym, kosmetycznym, papierniczym, tekstylnym oraz w produkcji klejów. Oprócz przeznaczenia konsumpcyjnego, ziarna i słoma zbóż wykorzystywane są do celów pastewnych i przemysłowych (piwowarstwo, młynarstwo, gorzelnictwo, farmaceutyka).
Źródło: Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego, www.modr.mazowsze.pl, fot. sxc.hu
