Podstawowe nawozy wapniowe produkuje się z węglanowych skał wapiennych, które występują w naszym kraju dość powszechnie. Nawozy węglanowe uzyskuje się na skutek rozdrobnienia materiału skalnego, a tlenkowe poprzez prażenie wapnia w wysokiej temperaturze, co powoduje powstanie tlenku i wodorotlenku wapnia. Drugą grupę stanowią różne odpady i produkty uboczne.
Wiele nawozów wapniowych pozyskuje się także jako produkty uboczne w różnych procesach przemysłowych i przetwórczych, w których niezbędnym elementem jest regulacja odczynu. Są na przykład wykorzystywane w przemyśle cukrowniczym, spożywczym, celulozowym i siarkowym. Produkty te mogą być wprowadzane na rynek pod warunkiem spełnienia kryteriów podanych w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 września 2010 roku. Wykorzystanie materiałów odpadowych jest bardzo rozsądne, ponieważ są one zazwyczaj bardzo tanie i wykorzystując je zmniejszamy ilość odpadów trafiających na wysypiska. Należy pamiętać, że muszą spełniać kryteria z rozporządzenia dopuszczającego do obrotu, a sprzedawca powinien okazać odpowiednie certyfikaty.
Wybór odpowiedniego nawozu
Wyróżniamy kilka typów wapna pochodzącego z produkcji ubocznej: wapno defekacyjne (powstaje w procesie produkcji cukru), wapno pokarbidowe (powstaje w procesie produkcji acetylenu), wapno pocelulozowe (powstaje przy produkcji papieru), wapno posodowe (otrzymuje się w procesie produkcji sody spożywczej) oraz wapno posiarkowe (produkt uboczny po flotacji siarki). Produkty te po cyklu technologicznym nie są już przydatne do dalszej produkcji, ale z powodzeniem mogą być zastosowane do odkwaszania gleby i różnego typu podłoża – są to wapna z produkcji ubocznej.
Nawozy tlenkowe i wodorotlenkowe stosujemy tylko na gleby średnie i ciężkie
Kryterium wyboru jest rodzaj związku chemicznego występujący w nawozie. Związki odkwaszające występują w formie tlenku, wodorotlenku lub węglanu. Nawozy tlenkowe i wodorotlenkowe stosujemy tylko na gleby średnie i ciężkie. Są to nawozy szybko działające i agresywne w działaniu. Na glebach lekkich mogą spowodować szybką zmianę ph i utlenić próchnicę oraz materię organiczną. Z kolei na glebach lekkich można stosować wyłącznie nawozy węglanowe, które są wolno działające. Nawozy węglanowe i węglanowo-tlenkowe mogą być również stosowane na glebach średnich i ciężkich nawet krótko przed siewem czy sadzeniem roślin, a w wyjątkowych sytuacjach pogłównie podczas zimowego spoczynku roślin uprawnych.
Możemy stwierdzić, że nawozy węglanowe nadają się do odkwaszania wszystkich gleb, a tlenkowe tylko do ciężkich i średnich. Poza omówionymi kryteriami należy wziąć pod uwagę również inne cech jakościowe wpływające na skuteczność nawozów wapniowych. Powinno się wybierać nawozy o jak największej koncentracji procentowej tlenku wapnia. Wiele nawozów węglanowych będących kopalinami może zawierać dodatki nieistotne z punktu widzenia potrzeb nawozowych. Bywa to często piasek, glina, ił, które tworzą masę nawozu, ale nie działają odkwaszająco.
Reaktywność nawozu
Poza procentową zawartością tlenku wapnia w danym nawozie, należy zwrócić jeszcze uwagę na jedną cechę nawozów, czyli reaktywność. Jest to informacja o tym, w jakim stopniu związek odkwaszający zawarty w nawozie wejdzie w reakcję z wodorem, który chcemy zneutralizować. W przypadku nawozów tlenkowych i wodorotlenkowych jest ona mniej istotna, ponieważ są one reaktywne praktycznie w 100%. W przypadku nawozów węglanowych reaktywność bywa bardzo zróżnicowana i może zawierać się w szerokich granicach od 15% do 100% najlepszych jakościowo nawozów. Reaktywność nawozu wynika z jego aktywności chemicznej, która jest miarą szybkości reakcji nawozu wapniowego w glebie, a tym samym miarą jego zdolności do odkwaszania. Wyrażamy ją zazwyczaj procentowo w stosunku do świeżo strąconego węglanu wapnia, którą przyjęto za wzorcowe 100%.
Reaktywność jest ściśle związana ze stopniem rozdrobnienia surowca odkwaszającego i z tego powodu wyznacza się ją laboratoryjnie dla ściśle określonej średnicy cząstek. Im drobniej zmielona skała, tym większa reaktywność, ale i koszty oraz cena nawozu. Aktywność chemiczna jest również dość mocno związana z wiekiem geologicznym skał wapniowych. Waha się w przedziale od kilkunastu procent dla najstarszych wapieni i dolomitów z okresu prekambryjskiego do prawie 100% dla miękkich skał z okresu kredowego. Zatem złoże determinuje jakość nawozu odkwaszającego. Wysoka aktywność chemiczna nawozu jest jedną z jego najważniejszych właściwości oczekiwanych przez rolnika. Przykładowo nawozy dolomitowe (węglany wapnia) charakteryzują się wysoka siłą zobojętniającą, ale równocześnie mają bardzo niską aktywność chemiczną, a tym samym reaktywność, co przesądza o ich wolnym działaniu odkwaszającym. Kluczowe znaczenie dla poprawienia reaktywności ma jak największe rozdrobnienie materiału skalnego, a to jest znaczącym kosztem przy ich produkcji. Z tego powodu działanie zobojętniające tego typu nawozów ujawnia się powoli i w stosunkowo długim okresie. Zmiany odczynu zachodzą po wielu miesiącach, a czasem nawet w kolejnym roku po zastosowaniu.
Których wapieni użyć?
Odmienna sytuacja występuje po użyciu wapieni typu kredowego, ich siła zobojętniająca jest co prawda mniejsza niż wapna na bazie dolomitu, ale efekt odkwaszający jest znacznie szybszy z powodu wysokiej aktywności chemicznej, często 80-100%. Dzięki temu efekt odkwaszania występuje już w pierwszym roku po zastosowaniu. Stosowanie wapieni kredowych cechuje więc szybkie odkwaszanie gleby i działanie nieprzekraczające 2-4 lat, w zależności od dawki. Po tym czasie wapnowanie należy powtórzyć. Z kolei użycie wapieni dolomitowych, zwłaszcza tych pochodzących ze starszych okresów geologicznych, na początku po ich zastosowaniu w czasie 1-2 lat jest często mniej widoczne. Jednak w dalszych latach działanie odkwaszające poprawia się i trwa dłużej niż wapieni miękkich. Orientacyjna klasyfikacja nawozów węglanowych według reaktywności to: kreda nawozowa- reaktywność 80-100%, skały wapienne, wapienie –reaktywność 30-50%, dolomity, twarde i bardzo zwięzłe –reaktywność do 25%.
Jak odblokować potencjał plonotwórczy stanowiska pod uprawę kukurydzy?
Nawozy wapniowe granulowane
Kolejną cechą nawozów do odkwaszania jest ich forma fizyczna (pyliste lub granulowane). Przez wiele lat nawozy wapniowe były dostępne w formie pylistej, co wymagało stosowania specjalistycznego sprzętu do wysiewu. Z powodu braku sprzętu tego typu oraz kosztów nawożenia, utrwaliło się stosowanie wapnowania co 3-4 lata. W ostatnich latach pojawiły się nawozy wapniowe granulowane. Można je wysiewać zwykłymi rozsiewaczami do nawozów mineralnych. Dzięki temu usprawnieniu wapnowanie można wykonywać co roku, w odpowiednio ograniczonych dawkach. Z punktu widzenia żyzności gleby jest to optymalne rozwiązanie. Nawozy granulowane wykonuje się z najlepszych jakościowo surowców, dlatego proces granulowania generuje też określone koszty i z tego powodu są one zazwyczaj droższe od pylistych odpowiedników.
