Nie lekceważ zachwaszczenia zbóż ozimych wiosną

Jeśli jesienny zabieg herbicydowy nie został wykonany, trzeba to nadrobić wiosną. Zabieg w tym terminie również trzeba wykonać w przypadku niepełnej skuteczności opryskiwania jesiennego lub nowej fali wschodów chwastów wiosną.

Plantacje zbóż ozimych zasiane w optymalnych terminach agrotechnicznych najlepiej odchwaszczać już jesienią. Wczesne użycie herbicydów zapewnia skuteczne wyeliminowanie chwastów w krytycznym okresie wzrostu zbóż, gdy są one dla nich najbardziej szkodliwe. Zboża pozbawione konkurencji lepiej będą się rozwijać i w fazę spoczynku zimowego wchodzą dobrze rozkrzewiona, co sprzyja bezpiecznemu przezimowaniu. Ponad to odchwaszczanie jesienne może ograniczyć problem spiętrzenia prac polowych wiosną, spowodowany nadmiernym uwilgotnieniem gleby uniemożliwiające wjazd ciągnikiem na pole. W praktyce zdarza się jednak, że zabieg jesienny nie został wykonany. Ma to najczęściej miejsce, gdy zboże siane było w opóźnionym terminie, a niewielkie zachwaszczenie jesienią nie będzie uzasadniało wykonania opryskiwania lub też niekorzystny przebieg pogody jesienią (deszcze, brak możliwości wjazdu na pole, wczesne nadejście mrozów lub duże wahania temperatur) uniemożliwiły wykonanie opryskiwania. Wtedy należy wykonać opryski wiosenne. Zabieg w tym terminie również trzeba wykonać w przypadku niepełnej skuteczności opryskiwania jesiennego lub nowej fali wschodów chwastów wiosną.

Odchwaszczanie jak najwcześniej

Podejmując decyzję o wiosennym odchwaszczaniu zbóż należy pamiętać, że nadrzędną zasadą jest wykonanie opryskiwania najwcześniej, jak tylko to możliwe. W warunkach łagodnej zimy chwasty, które wykiełkowały jesienią będą się rozwijały i wiosną mogą znajdować się w zaawansowanych fazach rozwojowych, a każde opóźnienie może wpłynąć na obniżenie skuteczności działania użytych herbicydów. Niestety wiosną przeszkodą w terminowej aplikacji herbicydów bardzo często jest nadmierne uwilgotnienie gleby, które uniemożliwia wjazd ciągnika na pole.

Odchwaszczanie wiosenne nie jest polecane dla jęczmienia ozimego ze względu na wczesny siew tej rośliny, a co za tym idzie szybki wzrost rośliny uprawnej oraz gwałtowny rozwój chwastów już jesienią. Wiosenne stosowanie herbicydów w jęczmieniu może być uzasadnione jedynie wtedy, gdy zabieg jesienny nie został wykonany albo nie przyniósł spodziewanych efektów. Jeżeli jednak podejmiemy świadomie decyzję jedynie o wiosennym stosowaniu herbicydów w jęczmieniu ozimym to musimy liczyć się zdecydowanie niższą skutecznością zabiegu. Również w przypadku żyta lepsze efekty daje zabieg jesienny ze względu szybkie tempo wzrostu tej rośliny.

Jak skutecznie pokonać chwasty?

W celu uzyskania najlepszej skuteczności w walce z chwastami, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad. Przede wszystkim dobierać właściwy herbicyd do konkretnego stanu zachwaszczenia występującego na danym polu. Zdarzyć się może, że posiadany herbicyd nie zapewni skutecznego zwalczenia chwastów występujących na polu, ponieważ jego działanie na niektóre gatunki będzie niewystarczające. Może wystąpić sytuacja przeciwna, gdy w łanie wystąpią gatunki łatwe do zniszczenia, niecelowe będzie użycie herbicydu o szerokim spektrum działania, lecz jednocześnie drogiego. Dlatego przed zakupem herbicydów należy dokonać lustracji pola, wynotować gatunki chwastów zachwaszczające plantację i na tej podstawie wybrać właściwy herbicyd. Na etykiecie każdego środka chwastobójczego podane są gatunki skutecznie niszczone, średnio wrażliwe i odporne na działanie danego herbicydu. Kolejną zasadą jest stosowanie herbicydów na chwasty w możliwie najmłodszych fazach rozwojowych. Wiele gatunków chwastów w początkowym okresie rozwoju jest bardzo wrażliwych, lecz z czasem stają się coraz trudniejsze do zniszczenia. Z tego też względu chwasty w fazie siewki lub pierwszych liści mogą być niszczone większą gamą preparatów niż rośliny zaawansowane w rozwoju, a jednocześnie skuteczność zabiegu będzie znacznie wyższa, można również stosować niższe z zalecanych dawek. Zabiegi muszą być wykonywane sprzętem sprawnym, pozwalającym na utrzymanie pożądanego ciśnienia w czasie oprysku i zapewniającym jednakowy wydatek cieczy z każdej dyszy.

Substancja czynna a zakres etykiety

Należy podkreślić, że w handlu występują herbicydy o różnych nazwach, lecz zawierające tę samą substancję aktywną, często również w tej samej ilości. Wydawałoby się, że można je stosować zamiennie bez obaw o ich działanie. Należy jednak pamiętać, że producent środka ponosi odpowiedzialność za jego działanie tylko w zakresie jaki zaleca jego etykieta. Cóż to oznacza? Np. w rejestrze środków dopuszczonych do użycie jest 18 herbicydów zawierających chlopyralid (300 g/l), a jedynie 4 z nich są dopuszczone do stosowania w pszenicy ozimej. Spośród 10 herbicydów zawierających fenoksaprop-P etylu (69 g/l) jedynie dwa mają w etykiecie zalecenia zwalczania pięciu gatunków chwastów, natomiast pozostałe tylko po jednym gatunku. Środki zawierające tifensulfuron metylu i tribenuron metylu mają różne zalecenia. Te, które są w formulacji SG gwarantują zwalczanie miotły zbożowej i niektórych gatunków dwuliściennych, natomiast formulacja WG ma w etykiecie tylko gatunki dwuliścienne. Zdarza się, że herbicydy o podobnym składzie mają zupełnie niepodobny zakres zwalczanych chwastów. W niektórych przypadkach są to jedynie 3-4 gatunki, natomiast w innych aż kilkanaście. Może się również zdarzyć, że środki takie mają inny zakres stosowania. Np. spośród 6 herbicydów zawierających 250 g/l fluroksypyru tylko jeden jest zalecany dla wszystkich zbóż ozimych, natomiast aż trzy tylko dla pszenicy. Przykładów takich rozbieżności jest więcej. W praktyce zapisy w etykietach są bardzo ważne, gdyż w przypadku jakichkolwiek reklamacji zawsze jest sprawdzana poprawność jego zastosowania. Gdy środek był użyty niezgodnie z etykietą to producent nie bierze odpowiedzialności za jego działanie i reklamacja nie zostanie uwzględniona. Nie pomoże tu argumentacja, że środek użyto zgodnie z zaleceniami dla innego produktu o tym samym składzie.

Wiosenne zwalczanie chwastów. Jaki herbicyd wybrać?

Wracając do problemu odchwaszczania zbóż ozimych wiosną trzeba zaznaczyć, że w pierwszej kolejności, czyli tuż po ruszeniu wegetacji należy odchwaszczać pola opanowane przez miotłę zbożową lub wyczyńca polnego oraz towarzyszące im chwasty dwuliścienne. Większość herbicydów najlepiej zwalcza te chwast we wczesnych fazach, tj. 2-4 liści i wymaga do skutecznego działania temperatury nie niższej niż 5^oC.

Spośród herbicydów do zwalczania wyłącznie chwastów jednoliściennych znajduje się 18 produktów (tabela 1.). Najszersze spektrum działania mają środki Fantom 069 EW i Puma Uniwersal 069 EW zawierające fenoksaprop-P etylu w ilości 69 g. Według ich etykiet zwalczają one chwastnicę jednostronną, miotłę zbożową, owies głuchy, włośnice oraz wyczyńca polnego. Pozostałe środki o tej samej zawartości fenoksapropu-P etylu są zalecane tylko do zwalczania miotły zbożowej, natomiast herbicydy zawierające 110 g tej substancji są z przeznaczone do zwalczania wyczyńca polnego. Herbicydy te można stosować od fazy początku krzewienia najpóźniej do fazy 1.-3. kolanka. Również środki zawierające pinoksaden charakteryzują się szerokim spektrum zwalczanych chwastów jednoliściennych (chwastnica jednostronna, miotła zbożowa, owies głuchy, wyczyniec polny), a ich dodatkowym atutem jest również możliwość ich bezpiecznego stosowania aż do fazy liścia flagowego. Oczywiście w tak opóźnionym terminie nie należy liczyć na wysoką tak skuteczność działania, jak w przypadku terminów wcześniejszych, gdyż wyrośnięte chwasty będą znacznie mniej wrażliwe. Większość z tych środków można stosować w mieszaninach z herbicydami przeciwko gatunkom dwuliściennym, jednak zawsze należy dokładnie zapoznać się z zaleceniami i przeciwwskazaniami odnośnie ich mieszania, ponieważ może to mieć wpływ na ich skuteczność.

W grupie środków przeciwko chwastom jednoliściennym i dwuliściennym jest 35 herbicydów (tabela 2.). Są wśród nich środki o szerokiej gamie zwalczanych gatunków takie, jak Huzar Active Plus, Huzar Active 387 OD, Atlantis Star, Lancet Plus 125 WG, Tara czy Chisel Nowy 51,6 WG. Inne mają węższy zakres działania, lecz może on również być wystarczający w konkretnej sytuacji. Ciekawymi produktami są środki zawierające sulfosulfuron (Apyros 75 WG lub Nylon 75 WG) albo propoksykarbazon sodu (Attribut 70 SG), które ograniczają rozwój perzu w łanie pszenicy lub pszenżyta. Oprócz działania na perz środki te  zwalczają również miotłę zbożową i chwastnicę jednostronną oraz niektóre gatunki dwuliścienne takie, jak gwiazdnica pospolita, gorczyca polna, miotła zbożowa, perz właściwy, rdest plamisty, samosiewy rzepaku, stulicha psia, tasznik pospolity, tobołki polne. W celu rozszerzenia ich spektrum działania na chwasty dwuliścienne można je stosować w mieszaninach, lecz tylko ze środkami zalecanymi w etykietach.

W nieco późniejszym terminie można stosować preparaty zwalczające wyłącznie chwasty dwuliścienne. Jest to związane z faktem, że do skutecznego działania wymagają nieco wyższych temperatur minimalnych (od 5 do 10 ^oC). Obecnie w doborze jest 186 herbicydów służących do tego celu (tabela 3.). Podobnie, jak w przypadku środków eliminujących miotłę zbożową, również preparaty przeciwko gatunkom dwuliściennym najlepiej działają na chwasty młode – w fazie od 2 do maksymalnie 6 liści. Gdy rośliny są bardziej rozwinięte należy liczyć się ze spadkiem skuteczności działania. Często w praktyce zdarza się, że wiosną niektóre chwasty ozime np. przytulia czepna są w bardzo zaawansowanych fazach rozwojowych i większość herbicydów wykazuje niezadowalające działanie. W przypadku przytulii ratunkiem będzie zastosowanie środków zawierających fluroksypyr lub amidosulfuron. Oczywiście stosowanie herbicydów w terminach opóźnionych nie będzie gwarantowało tek dobrych rezultatów jak opryskiwanie roślin młodych, dlatego należy traktować je należy jako ostateczność w przypadku braku możliwości wykonania zabiegu w terminie optymalnym.

Najgroźniejsze chwasty

W łanach zbóż może występować kilkadziesiąt różnych gatunków chwastów, lecz najczęściej problemy stwarzają bardzo konkurencyjne chwasty silnie rosnące, które szybko mogą opanować łan. Do najgroźniejszych należą taksony opisane poniżej.

Miotła zbożowa jest gatunkiem o wysokiej sile konkurencyjnej, co sprawia, że ekonomicznym progiem szkodliwości w pszenicy ozimej jest wystąpienie w łanie 10-15 roślin/m². Masowe zachwaszczenie miotłą (150-200 roślin/m²) powoduje obniżenie plonu pszenicy o 51-60%. Miotłę można skutecznie zwalczyć środkami zawierającymi: chlorotoluron, fenoksaprop-P etylu, jodosulfuron metylosodowy, pinoksaden, piroksysulam, propoksykarbazon sodu, sulfosulfuron czy tifensulfuron metylu.

Wyczyniec polny należy do najgroźniejszych chwastów zbóż. Jest znacznie bardziej konkurencyjny od miotły, a nie wyeliminowany z łanu (w przypadku bardzo dużego nasilenia) może obniżyć plon do poziomu 1-1,5 t/ha. Jest na tyle agresywny, że potrafi wyeliminować z łanu również inne chwasty. Do zwalczania wyczyńca można używać herbicydów zawierających: chlorotoluron, fenoksaprop-P etylu, jodosulfuron metylosodowy + mezosulfuron metylosodowy, pinoksaden czy propoksykarbazon sodu.

Po kilkuletniej przerwie, znowu w zasiewach pszenicy zaczął pojawiać się w większym nasileniu chaber bławatek. Jego szkodliwość jest bardzo duża, ponieważ wystarczy 10 roślin/m², aby plon spadł o 15%, natomiast w skrajnych przypadkach, gdy np. poprzez zły dobór herbicydów, doprowadzi się do kompensacji tego gatunku na polu, może on prawie całkowicie zagłuszyć zboże. Chabra skutecznie zwalczają środki zawierające: 2,4-D, chlopyralid, fluroksypyr, MCPA + dikamba, metsulfuron metylu czy tribenuron metylu.

Maruna bezwonna i rumian polny również należą do gatunków o bardzo dużej konkurencyjności. Ekonomiczny próg szkodliwości w zbożach to 2 do 5 roślin/m². Przy dużym nasileniu silnie zacieniają, powodują wyleganie roślin, utrudniają zbiór mechaniczny. Wystąpienie tych chwastów w ilości 50 roślin/m² powoduje obniżenie plonu pszenicy ozimej do 30%. Chwast ten skutecznie niszczą herbicydy zawierające: 2,4-D + florasulam, amidosulfuron, chlopyralid, chlorsulfuron, diflufenikan, dikamba + tritosulfuron, florasulam, fluroksypyr, MCPA + dikamba, metsulfuron metylu, tribenuron metylu czy tritosulfuron.

Kolejnym groźnym chwastem zbóż jest przytulia czepna. Jej występowanie w łanie sprzyja wyleganiu oraz utrudnia sprzęt kombajnem. Nasiona zanieczyszczają materiał siewny. Zboża reagują obniżeniem plonu już w przypadku wystąpienia 2 do 5 roślin/m². Przytulię można eliminować środkami zawierającymi: 2,4-D + dikamba, 2,4-D + florasulam, amidosulfuron, chlorosulfuron, florasulam, fluroksypyr, MCPA + dikamba, mekoprop-P czy metsulfuron metylu.

W ostatnich latach, ze względu na bardzo uproszczone zmianowania dużym problemem w zbożach stają się samosiewy rzepaku. Charakteryzują się one dużą konkurencyjnością i są dość trudne do wyeliminowania. Nasiona mogą zachować żywotność w glebie przez kilkanaście lat, a nawet dłużej, a ich kiełkowanie może się odbywać nawet z głębokości 7-10 cm. Samosiewy rzepaku można skutecznie zwalczać herbicydami zawierającymi: 2,4-D, amidosulfuron, chlorosulfuron, dikamba + tritosulfuron, florasulam, fluroksypyr, MCPA, makoprop-P, tribenuron metylu czy tifensulfuron metylu + metsulfuron metylu.

Na zakończenie jeszcze raz pragnę podkreślić, że bezwzględnie należy stosować się do zaleceń zawartych w etykiecie dołączonej do każdego preparatu. Dokładne zapoznanie się z zawartymi w niej informacjami pozwoli ustrzec się przed przykrymi niespodziankami, które mogą wyniknąć z użycia preparatu w nieodpowiednim terminie, w niewłaściwej fazie rozwojowej rośliny uprawnej i chwastów, czy z zastosowania herbicydu łącznie z innymi, nie zalecanymi środkami ochrony roślin. Ponadto w etykiecie zawarte są inne ważne, jak np.: wzmianka o ewentualnej wrażliwości odmian lub opis przejściowych symptomów, jakie czasami mogą pojawić się na roślinie po wykonaniu zabiegu. Pełne teksty etykiet środków ochrony roślin są dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, pod adresem: www.gov.pl/web/rolnictwo/etykiety-srodkow-ochrony-roslin.

Tabela 1. Herbicydy do zwalczania chwastów jednoliściennych w zbożach wiosną.

x – nie stosować; *- używać tyko z adiuwantem; ** – w życie zalecane dawki 0,6 – 0,9 l/ha do zwalczania miotły

Tabela 2. Herbicydy do zwalczania chwastów jednoliściennych i dwuliściennych w zbożach wiosną.

* – stosować tylko z adjuwantem; ** – w życie zalecana dawka 0,45 l/ha; *** – maksymalna dawka w życie 0,2 kg/g + adjuwant;

Tabela 3. Herbicydy do zwalczania chwastów dwuliściennych w zbożach wiosną.

* – stosować tylko z adjuwantem; ** – w pszenicy ozimej zalecana dawka to 30-35 g/ha

prof. dr hab. Krzysztof Domaradzki

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy we Wrocławiu