Do wzrostu i rozwoju roślin niezbędne są pierwiastki chemiczne pobierane z gleby i powietrza. Pierwiastki te nazywamy składnikami pokarmowymi roślin – według definicji Scheffera "każda substancja, która wpływa dodatnio na rozwój rośliny w którejkolwiek fazie rozwojowej, począwszy od kiełkowania aż do pełnej dojrzałości, i tym samym zwiększa plon pod względem ilości, jak i jakości, jest składnikiem pokarmowym".
Definicja ta nie jest wprawdzie całkiem ścisła, gdyż bezpośrednio lub pośrednio na wzrost roślin wpływają też regulatory wzrostu, pestycydy i inne substancje, jest jednak podawana w literaturze jako podstawowa.
Spośród kilkudziesięciu pierwiastków zawartych w materiale roślinnym kilkanaście uznano za podstawowe składniki pokarmowe. Oprócz węgla, tlenu i wodoru, pobieranych przez rośliny w postaci dwutlenku węgla i wody, ważne funkcje w życiu roślin spełnia kilkanaście pierwiastków pobieranych z gleby poprzez korzenie, oraz z atmosfery poprzez liście w różnych ilościach, w postaci kationów lub anionów. Średni plon roślin uprawnych może zawierać od kilku gramów do kilkuset kilogramów poszczególnych pierwiastków w przeliczeniu na hektar. Ze względu na różne zapotrzebowanie ilościowe roślin, co do przyswajalnych pierwiastków, składniki te wyczerpywane są nierównomiernie z gleby, a zatem i uzupełnianie ich jest w niejednakowym stopniu konieczne.
Składniki pokarmowe roślin umownie podzielono (głównie dla celów praktyki rolniczej) na dwie grupy:
- makroelementy pobierane przez rośliny w stosunkowo dużych ilościach, tzn. od kilkunastu do kilkuset kilogramów z 1 hektara.
- mikroelementy pobrane przez rośliny w małych ilościach, tj. od kilku gramów do kilku kilogramów z 1 hektara.
Do grupy makroelementów zaliczamy: azot, fosfor, potas, wapń, magnez, siarkę i żelazo, a w dalszej kolejności – sód. Natomiast do mikroelementów uznanych za niezbędne dla roślin zalicza się: bor, miedź, mangan, molibden, cynk, kobalt i selen.
Znaczenie mikroelementów w rolnictwie wzrasta wraz z jego intensyfikacją. Stopniowy wzrost plonów roślin uprawnych, przeznaczonych do bezpośredniej konsumpcji przez człowieka lub żywienia zwierząt gospodarskich, powoduje pobieranie z gleby coraz większej ilości składników pokarmowych, w tym również mikroelementów. Dotychczas przyjęte systemy nawożenia oraz rozwijający się przemysł chemiczny dostarczają rolnictwu coraz bardziej skoncentrowanych mineralnych nawozów makroelementowych, a ich systematyczne stosowanie stopniowo prowadzi do wyczerpywania gleby z zapasu mikroelementów. W rolnictwie opartym na naturalnym obiegu składników pokarmowych, w warunkach, gdy podstawowym źródłem uzupełniania składników w glebie jest obornik (zawierający również mikroelementy), następuje proporcjonalne uzupełnianie wszystkich składników niezbędnych dla roślin. Wraz z intensyfikacją rolnictwa rola obornika w żywieniu roślin będzie coraz mniejsza na korzyść dużych dawek skoncentrowanych nawozów makroelementowych, dlatego też pojawia się potencjalne niebezpieczeństwo zbyt jednostronnego żywienia roślin.
Opryskiwanie roślin
Rośliny mogą pobierać składniki pokarmowe również poprzez części nadziemne, zwłaszcza przez liście – przy nawożeniu dolistnym. Aby nawożenie takie było efektywne, opryskiwanie należy wykonać wtedy, gdy rośliny wytworzyły już dostatecznie dużo dobrze rozwiniętych liści. Podstawową zasadą jest dobranie odpowiedniego stężenia roztworu nawozowego. Zastosowanie zbyt wysokich stężeń roztworów mikroelementów w formie soli powoduje "oparzenia" roślin, a w formie chelatów – czernienie, sztywnienie i zlepianie się liści. Roztwory związków mineralnych o wysokim stężeniu są bardziej szkodliwe niż podobne roztwory chelatów. Dopuszczalne stężenia roztworów poszczególnych mikroelementów w formie soli oraz dawki podano w poniższej tabeli.
Różne gatunki roślin rozmaicie reagują na stężenie nawozów dolistnych. Wiele doświadczeń wskazuje, że na przykład zboża znoszą często znacznie wyższe stężenia roztworów manganu niż podano to w tabeli. Poza tym rośliny zbożowe są bardziej wrażliwe na przekroczenie progu toksyczności roztworu boraksu niż buraki. Niezależnie od reakcji poszczególnych gatunków, wszystkie rośliny wykazują największą tolerancję w stosunku do stopnia stężenia roztworu w okresie ich najintensywniejszego wzrostu. Przyswajanie składników jest w tym czasie najszybsze, a opryskiwanie najbardziej efektywne.
Efektywność nawożenia dolistnego zależy również w dużym stopniu od opryskiwaczy, które powinny dobrze rozpylać roztwór. Nowoczesne aparaty działają na zasadzie aerozoli; roztwór wtryskuje się do bardzo szybko przepływającego prądu powietrza wytwarzanego przez wentylatory. W ten sposób powstaje mglisty obłok zwilżający dokładnie wszystkie części roślin, również dolne strony blaszek liściowych. Przy dobrym rozpyleniu można stosować wyższe stężenie roztworu i tym samym zmniejszyć ilość stosowanego roztworu na 1 hektar. Oszczędza się wówczas czas przeznaczony na wykonanie zabiegu. Dolistne nawożenie dużych łanów można wykonać za pomocą samolotu, uzyskując dzięki jego szybkości dobre rozpylenie roztworu.
Skuteczność nawożenia dolistnego zależy także od przebiegu pogody. Opryskiwania roślin roztworami mikroelementów nie można przeprowadzać w dni wietrzne, słoneczne oraz deszczowe. Zalecane jest wykonywanie zabiegów przy temperaturach w zakresie 10-20°C. W dni słoneczne opryskiwanie należy przeprowadzać bardzo wcześnie rano lub wieczorem, aby zwilżone roztworem rośliny jak najwolniej obsychały, co wpływa korzystnie na pobieranie mikroelementów i zapobiega ewentualnym oparzeniom liści.
Nawożenie dolistne jest szczególnie zalecane przy pojawieniu się objawów niedoboru określonych składników w czasie wegetacji. Zabieg ten zapewnia bardzo szybkie wprowadzenie mikroelementów do części nadziemnych roślin, zapobiegając powstawaniu chorób i obniżce plonu.
Efektywność zabiegu zależy od stadium rozwoju rośliny, częstotliwości stosowania, stopnia rozpylenia roztworu i przebiegu pogody.
Przy dolistnym stosowaniu mikroelementów unika się strat, jakie zachodzą przy ich wprowadzaniu doglebowym (uwstecznienie i wymywanie). Dawki mikroelementów stosowane dolistnie są 10-20 razy niższe niż przy nawożeniu doglebowym.
Wiele doświadczeń wskazuje, że nawożenie dolistne może mieć szczególne znaczenie w przypadku manganu, który przy doglebowym stosowaniu ulega silnemu uwstecznieniu, zwłaszcza na glebach ciężkich o odczynie obojętnym i zasadowym.
Aby uzyskać jak najlepszy efekt dolistnego dokarmiania roślin, należy zoptymalizować następujące elementy agrotechniczne:
- Uregulowanie odczynu gleby do poziomu pH 6÷7.
- Stosowanie odmian o wysokim potencjale plonowania.
- Zaspokojenie potrzeb pokarmowych roślin na fosfor i potas.
- Zastosowanie ścieżek przejazdowych umożliwiających wielokrotny przejazd przez łan.
Dolistne pobieranie składników pokarmowych odbywa się głównie poprzez naturalne organy liści roślin, tj. szparki i przetchlinki. Wnikanie całą powierzchnią liści jest utrudnione przez słabo przepuszczalną kutykulę (nabłonek). Pobieranie składników przez liście jest tym łatwiejsze, im dłużej pozostają one zwilżone zastosowanym roztworem. Najlepsze wyniki daje dokarmianie podczas pochmurnej pogody, wcześnie rano albo wieczorem, kiedy tkanki liści są rozluźnione i składniki łatwo dostają się do wnętrza roślin.
Andrzej Skurzyński
KPODR Minikowo, Oddział w Przysieku
Źródło: Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, www.kpodr.pl, fot. sxc.hu
