Już niedługo tj. 15 marca br. rolnicy rozpoczną składanie wniosków o dopłaty według nowych zasad WPR. Przyjęty Krajowy Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023–2027 będzie wyznaczał zasady i możliwości finansowania gospodarstw w ramach nowej WPR.
Nowe warunki otrzymania dopłat
Zgodnie z nowymi zasadami przestają obowiązywać pojęcia wzajemnej zgodności (cross compliance) i zazielenienia. Warunkiem otrzymania dopłat rolnicy będą zobowiązani wypełnić zasady wzmocnionej warunkowości. Normy do spełnienia po polsku nazywane są praktykami dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (DKR) z angielskiego GAEC. Są one połączeniem i uzupełnieniem znanych do tej pory rolnikom zasad wzajemnej zgodności (cross-compliance) i zazielenienia. Do tej pory za te działania przysługiwała dodatkowa płatność. Jednak według nowych zasad są to obowiązki od spełnienia, których będzie zależało, czy dopłaty otrzymamy w pełnej wysokości, czy też nie. Dodatkowo jeszcze łączą się one z tzw.: SMR-ami, które są także obowiązkowe do spełnienia, aby otrzymać dopłaty. (Ramowa Dyrektywa Wodna, ochrona dzikiego ptactwa, siedlisk dzikiej fauny i flory, zrównoważone stosowanie pestycydów, bezpieczeństwo żywności i pasz, zdrowie zwierząt zdrowotność roślin, dobrostan zwierząt).
Ważne! Do spełnienia warunków na potrzeby GAEC za uprawę uznaje się:
– rodzaj roślin;
– formę jarą i ozimą tego samego rodzaju roślin;
– gatunek roślin z rodzin:
– kapustowatych (Brassicaceae),
– psiankowatych (Solanaceae),
– dyniowatych (Cucurbitaceae);
– grunt ugorowany;
– trawy lub inne zielne rośliny pastewne.
Należy tutaj zaznaczyć, że w pierwszych wersjach tych zasad rośliny kapustne tj. między innymi rzepak były traktowane na równi, ze zbożami. Jako Wielkopolska Izba Rolnicza postulowaliśmy o zaliczenie roślin kapustnych do innego rodzaju roślin, co zostało uwzględnione w rozporządzeniu. Zapisy projektu definiują również kukurydzę jako osobny rodzaj uprawy.
Nowe normy dobrej kultury rolnej
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przekazało do konsultacji publicznych projekt rozporządzenia w sprawie norm GAEC. Przyjrzyjmy się zatem jak opisane zostały nowe normy dobrej kultury rolnej.
GAEC 1: Utrzymywanie trwałych użytków zielonych w oparciu o stosunek powierzchni trwałych użytków zielonych do powierzchni użytków rolnych na poziomie krajowym.
Zasada zakłada, że udział trwałych użytków zielonych (TUZ) w powierzchni gruntów rolnych w skali całego kraju nie może się zmniejszyć o więcej niż 5 % w stosunku do roku referencyjnego 2018. W przypadku zmniejszenia wskaźnika TUZ o więcej niż 5 %, przekształcanie trwałych użytków zielonych jest niedopuszczalne, a rolnicy, którzy przekształcili trwałe użytki zielone, będą zobowiązani do przywrócenia określonej powierzchni gruntu w TUZ lub odtworzenia TUZ na innym gruncie.
GAEC 2: Ochrona terenów podmokłych i torfowisk.
Norma ta wejdzie w życie w 2025 roku, do kiedy to wymogi zostaną doprecyzowane i wprowadzone na wyznaczonych obszarach podmokłych i torfowiskach.
GAEC 3: Zakaz wypalania gruntów rolnych.
To dobrze znana rolnikom zasada, która dopuszcza taką praktykę tylko punktowo w wypadkach związanych ze zdrowiem roślin, po zleceniu przez inspektora PIORiN-u. W przypadku działania siły wyższej i klęski żywiołowej, pożar nie będzie przyczyną zmniejszenia płatności.
GAEC 4: Ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych.
Oznacza zakaz stosowania nawozów oraz środków ochrony roślin na gruntach rolnych w pobliżu wód powierzchniowych w odległości wynoszącej co najmniej 3 m. Do wód powierzchniowych, dla tej normy, zalicza się: rowy o szerokości powyżej 5 m liczonej na wysokości górnej krawędzi brzegu rowu, jeziora i zbiorniki wodne, cieki naturalne, kanały, ujęcia wody, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, obszary morskiego pasa nadbrzeżnego.
GAEC 5: Zarządzanie orką w celu zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, biorąc pod uwagę nachylenie terenu.
W ramach normy, gruntów ornych położonych na stokach o nachyleniu ≥ 14% nie można wykorzystywać się pod uprawę roślin wymagających utrzymywania redlin wzdłuż stoku. Nie można ich utrzymywać jako ugór czarny w okresie jesienno-zimowym (od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego. Jeśli są one wykorzystywane pod uprawę roślin wieloletnich oraz pod uprawy trwałe (sady – drzewa owocowe) położone na stokach, wtedy należy utrzymywać okrywę roślinną lub ściółkę w międzyrzędziach. Wcześniej norma obowiązywała w odniesieniu do stoków o nachyleniu ≥ 20O tj. 36,6%.
Inaczej mówiąc zasada ta wprowadza zakaz uprawy roślin w szerokich rzędach wzdłuż stoków o nachyleniu powyżej 14% oraz zakaz utrzymywania tych gleb bez okrywy roślinnej od 1 listopada do 15 lutego.
GAEC 6: Minimalne pokrycie gleby, aby uniknąć pozostawienia gleby niepokrytej roślinnością w najbardziej newralgicznym(-ych) okresie(-ach).
Oznacza obowiązek utrzymywania okrywy ochronnej gleby w okresie od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego. Jako spełnienie wymogów normy uznaje się m.in.: okrywę roślinną (uprawy ozime, trawy na gruntach ornych, międzyplony ozime), pozostawienie ścierniska, grunty pokryte resztkami pożniwnymi, czy mulczem. W uprawach trwałych (sady – drzewa owocowe) utrzymuje się okrywę ochronną gleby w międzyrzędziach w okresie od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego. Norma będzie obowiązywała na powierzchni stanowiącej co najmniej 80% gruntów ornych, wchodzących w skład gospodarstwa rolnego. Wcześniej norma dotyczyła 30% gruntów ornych i obowiązywała tylko na obszarach – obrębach geodezyjnych, które zostały zdefiniowane jako zagrożone erozją wodną.
UWAGA!
Zmianę normy i wynikające z tej zmiany konsekwencje powinni w szczególności śledzić rolnicy, którzy w 2023 r. powinni kontynuować zobowiązanie rolno-środowiskowo-klimatyczne w wariancie 2.1: Międzyplony na powierzchni przekraczającej 20% gruntów ornych w gospodarstwie. Na dzień oddawania artykułu do druku nie jest jeszcze wiadomo, czy otrzymają oni całą płatność za realizację międzyplonów, czy też w związku ze zmianą normy, będą mogli bez sankcji zrezygnować lub zmniejszyć wielkość zobowiązania.
GAEC 7: Zmianowanie i dywersyfikacja upraw na gruntach ornych.
Do przestrzegania tej zasady zostały zobowiązane gospodarstwa o powierzchni większej niż 10 ha. Warunkiem spełniającym wymagania prowadzenia corocznego zmianowania uprawy na 40% gruntów ornych. Zasadę również uzna się za spełnioną, jeśli pomiędzy dwuletnią uprawą tego samego gatunku pojawi się międzyplon ozimy, ścierniskowy lub wsiewka, utrzymywane co najmniej 8 tygodni. Jednocześnie na wszystkich glebach w gospodarstwie, ten sam gatunek w plonie głównym nie będzie mógł występować dłużej niż 3 lata. Wymienione zasady nie obejmują upraw pozytywnie wpływających na poprawę i zachowanie potencjału gleby (np. bobowate, trawy, rośliny pastewne, mieszanki bobowatych z trawami, grunty ugorowane i rośliny wieloletnie). Ta zasada wymusza także uprawę co najmniej trzech różnych gatunków na gruntach ornych w taki sposób, aby uprawa główna nie stanowiła więcej niż 65% GO, a dwie uprawy nie więcej niż 90% GO. Z tego obowiązku wyłączone są gospodarstwa wykorzystujące co najmniej 75% swoich gruntów ornych na produkcję traw i roślin pastewnych, strączkowych i ugorowanych, lub gdy 75% użytków rolnych stanowią TUZ-y lub jest wykorzystywane do produkcji traw i roślin pastewnych lub stanowi sumę powyższych. Z normy są również zwolnione gospodarstwa ekologiczne.
W 2023 r. norma GAEC 7 nie będzie stosowana. Odstępstwo od stosowania tej normy (tzw. derogacja) wynika z konieczności zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego.
GAEC 8: Minimalny udział powierzchni gruntów ornych przeznaczonych na obszary i elementy nieprodukcyjne, i na wszystkich użytkach rolnych, zachowanie elementów krajobrazu oraz zakaz ścinania żywopłotów i drzew podczas okresu lęgowego ptaków oraz okresu wychowu młodych.
To norma po części znana, obowiązująca od wielu lat, a po części wzmocnione warunki, znane do tej pory jako konieczność zachowania obszarów proekologicznych (EFA) w ramach zazielnienia. W ramach normy nadal obowiązywać będzie zachowanie elementów krajobrazu (drzew – pomników ochrony przyrody, oczek wodnych o pow. do 100 m2, rowów do 2 m szerokości) oraz zakaz przycinania żywopłotów i drzew podczas okresu lęgowego ptaków oraz okresu wychowu młodych, w okresie 15 kwietnia – 31 lipca (nie dotyczy drzew owocowych, wierzb i zagajników o krótkiej rotacji). Wzmocnienie warunków dotyczyć będzie minimalnego udziału powierzchni gruntów ornych (GO) wykorzystanych na obiekty/obszary nieprodukcyjne lub międzyplony lub uprawy wiążące azot uprawiane bez środków ochrony roślin.
W miejsce dotychczasowych 5% powierzchni GO, do wyboru będzie jedna z dwóch opcji:
- przeznaczenie minimum 4% powierzchni GO na obiekty lub obszary nieprodukcyjne lub:
- przeznaczenie minimum 3% powierzchni GO stanowią obszary lub obiekty nieprodukcyjne oraz minimum 4% na międzyplony lub uprawy wiążące azot, uprawiane bez środków ochrony roślin, łącznie minimum 7%.
Jako obiekty lub obszary nieprodukcyjne będzie można zgłaszać żywopłoty, pasy zadrzewione, zadrzewienia liniowe pojedyncze drzewa, rowy, zagajniki śródpolne, oczka wodne, miedze śródpolne, strefy buforowe, pasy gruntów kwalifikujące się do płatności wzdłuż obrzeży lasu (bez produkcji) oraz ugory. Tak samo jak odbywało się to do tej pory, powierzchnia rzeczywista wymienionych obiektów lub obszarów nieprodukcyjnych, międzyplonów oraz upraw wiążących azot będzie przeliczana na powierzchnię deklarowaną z wykorzystaniem współczynników ważenia.
Wnioski na nawadnianie i fotowoltaikę – nabór przedłużony do 15 marca
W roku 2023 zastosowano odstępstwo od normy GAEC 8. Możliwe będzie prowadzenie produkcji na gruntach ugorowanych z wyjątkiem uprawy kukurydzy, soi i zagajników o krótkiej rotacji.
GAEC 9: Zakaz przekształcania lub zaorywania TUZ wyznaczonych jako cenne na obszarach Natura 2000.
W myśl tej zasady nie ma możliwości przekształcenia trwałych użytków zielonych cennych przyrodniczo, oznaczonych w eWniosku jako TUZ_C znajdujących się na terenie obszarów Natura 2000.
Zobacz również:
Projekt rozporządzenia w sprawie norm oraz szczegółowych warunków ich stosowania
Opracowanie:
Andrzej Przepióra
Marta Ceglarek
Aleksander Poznański
WIR
