Udział rolnictwa w realizacji Pakietu Klimatycznego
Obecnie przed polską elektroenergetyką stoi szereg bardzo trudnych zadań. Sprostanie im będzie olbrzymim wyzwaniem nie tylko dla sektora, ale dla całego społeczeństwa. Do najważniejszych spośród nich należy zaliczyć spełnienie wymogów zawartych w tzw. Pakiecie Klimatycznym. Przewiduje on ograniczenie do 2020 redukcji emisji gazów cieplarnianych o 20%, zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym do 20% oraz podniesienie o 20% efektywności energetycznej.
Dyrektywa Parlamenty Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE, będącej jednym z elementów pakietu klimatyczno-energetycznego, nakłada na Polskę cele do 2020 rok w postaci wzrostu udziału energii odnawialnej w bilansie energii finalnej do 15% oraz w rynku paliw transportowych do 10%. W dokumencie ”Polityka energetyczna Polski do 2025 roku” przyjęto, że wykorzystanie biomasy stanowić będzie podstawowy kierunek rozwoju odnawialnych źródeł energii (OZE). Kierunek ten jest podtrzymany w dokumencie „Polityka energetyczna Polski do roku 2030” przyjętej przez Radę Ministrów 10 listopada 2009 r. Według rozporządzenia Ministra Gospodarki ilość biomasy pochodzącej z rolnictwa powinna wynosić 5% ogólnej ilości biomasy wykorzystywanej do celów energetycznych w 2008 r. i wzrastać każdego roku o 10%, aż do osiągnięcia 60% udziału w 2014 r. Tak więc rolnictwo musi pogodzić produkcję żywności i pasz, która powinna być lokalizowana na lepszych glebach, z produkcją na cele energetyczne, która z konieczności prowadzona jest na glebach o ograniczonej przydatności rolniczej. Są to z reguły gleby wadliwe, czyli gleby bardzo ciężkie) okresowo nadmiernie uwilgotnione, o niekorzystnych stosunkach powietrzno-wodnych) oraz gleby średnie i lekkie (okresowo nadmiernie przesuszone).
Biomasa stanowi trzecie, co do wielkości na świecie, naturalne źródło energii. Według definicji Unii Europejskiej biomasa oznacza podatne na rozkład biologiczny frakcje produktów, odpady i pozostałości przemysłu rolnego (łącznie z substancjami roślinnymi i zwierzęcymi), leśnictwa i związanych z nim gałęzi gospodarki, jak również podatne na rozkład biologiczny frakcje odpadów przemysłowych i miejskich (Dyrektywa 2001/77/WE).
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 9 grudnia 2004 roku biomasa to stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej, a także przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także części pozostałych odpadów, które ulegają biodegradacji (Dz. U. Nr 267, poz. 2656).
Rolnictwo energetyczne – wielki wspólny interes
Ogólnoświatowa sytuacja gospodarcza i ogólnoświatowa zmienność w rozwoju ludzkości sprawia, że kreuje się, nowa dziedzina gospodarki – agroenergetyka. Zjawisko to jest efektem zmniejszania się dochodów rodzin rolniczych, wynikające z niskich cen surowców żywnościowych. Kreuje ją również polityka światowa.
Pierwszą silną podstawą rozpoczynającej się rewolucji agroenergetycznej na świecie jest stanowisko Stanów Zjednoczonych, które uważają, że nie wolno dłużej finansować niedemokratycznych państw naftowych i gazowych – Iranu, Arabii Saudyjskiej, Wenezueli – za pomocą wysokich cen ropy naftowej i gazu. Stanowisko to skutkuje w USA gwałtownym rozwojem produkcji biopaliw i wzrostem cen ziemi (w niektórych stanach ziemia zdrożała w 2006 r. o ponad 30%).
Drugą mocną podstawą tej rewolucji jest projekt strategii UE, ogłoszony w marcu 2007 r., który z rozproszonej energetyki odnawialnej czyni jeden z najważniejszych filarów rozwojowych bezpieczeństwa energetycznego Unii, a jednocześnie główne narzędzie zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych.
Trzecim fundamentem jest światowy wybuch innowacyjnych technologii energetycznych, prowadzący do ich uniwersalizacji, czyli zwiększający ich podatność na konkurencję.
Czwartym silnym impulsem jest światowy kryzys gospodarczy i zapowiedzi większości dużych państw świata o realizacji inwestycji związanych z odnawialnymi źródłami energii jako element przeciwdziałający kryzysowi. Konflikt gazowy Rosji z Ukrainą i niepewność dostaw do krajów UE również przyczynia się do perspektywy rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii a biomasy w szczególności.
Rolnictwo energetyczne będzie w kolejnych latach obszarem bardzo intensywnego rozwoju biotechnologii środowiskowej (ukierunkowanej na utylizację biomasy odpadowej), biotechnologii w obszarze upraw roślin energetycznych, wyspecjalizowanej teleinformatyki dla potrzeb energetyki rozproszonej oraz nowoczesnych rozproszonych technologii energetycznych (w postaci biogazowni, agregatów kogeneracyjnych, samochodów hybrydowych, ogniw paliwowych). Należy przy tym podkreślić, że bariera przy wchodzeniu na większość z rynków wymienianych jako innowacyjne technologie jest jeszcze stosunkowo niska i całkowicie do pokonania przez polską naukę, przemysł, rolnictwo, wieś i energetykę.
Inicjatywy resortu rolnictwa
Resort rolnictwa bardzo aktywnie uczestniczy w pracach Komisji Europejskiej w zakresie rozwoju odnawialnych źródeł energii. Minister Rolnictwa po zapowiedziach UE o wycofaniu z dopłat do upraw roślin energetycznych wystąpił z propozycją wsparcia wykorzystania produktów ubocznych rolnictwa do celów energetycznych w tym do produkcji biogazu. Pozytywne doświadczenia zebrane w krajach, które już rozwinęły technologie biogazowe np. Niemcy, wskazują na uzasadnioną potrzebę wprowadzanie wsparcia niezbędnego do rozwiązania problemu zwiększającej się ilości produktów ubocznych oraz nie wykorzystanych zasobów biomasy trwałych użytków zielnych. Alternatywą braku działań będą wysokie koszty pozyskania oraz utylizacji produktów ubocznych rolnictwa i pozostałości przemysłu rolno-spożywczego, które w konsekwencji zostaną przeniesione na ceny żywności. Energetyczne wykorzystanie pozostałości rolnictwa oraz przemysłu rolno-spożywczego jest racjonalnym sposobem na ich zagospodarowanie oraz utylizację w sposób umożliwiający pozyskanie odnawialnej energii elektrycznej i cieplnej. Proponowane działanie jest zgodne z celami UE dotyczącymi produkcji energii, ochrony klimatu oraz produkcji bezpiecznej żywności. W opinii resortu rolnictwa środki wspólnotowe mogą zostać efektywnie wykorzystane na cele związane z energetycznym wykorzystaniem biomasy pochodzenia rolniczego, w tym produktów ubocznych takich jak:
• biomasa z trwałych użytków zielonych, niewykorzystywanych w chowie i hodowli bydła, kóz, koni i owiec;
• pozostała biomasa powstająca w procesach produkcyjnych, nie mająca istotnego wpływu na poziom produkcji żywności, np. słoma zbóż roślin oleistych, liście roślin okopowych itp.;
• płynne i stałe odchody zwierzęce;
• biodegradowalne pozostałości przemysłu rolno-spożywczego
Resort rolnictwa oszacował, że w Polsce mamy do wykorzystania 4 866 tys. ton nadwyżek słomy do wykorzystania energetycznego. Możemy uzyskać ponad 1,14 tys. m3 biogazu wykorzystując nadwyżki z trwałych użytków zielonych. Do wykorzystania w biogazowniach oczekuje 661 tys. ton pozostałości poubojowych. Ważnym surowcem do produkcji biogazu są również odchody zwierzęce. Szacuje się, że w gospodarstwach polskich powstaje rocznie 35-38 mln m3 gnojowicy, której co najmniej 30% może być surowcem do wytwarzania biogazu.
Powstał rządowy program budowy biogazowni rolniczych „Innowacyjna Energetyka – Rolnictwo Energetyczne”. Program zgodnie z Deklaracją Zielonego Wzrostu przyjętą dniu 25 czerwca 2009 roku na spotkaniu Ministrów-członków Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), jest elementem promowania bardziej ekologicznego wzrostu gospodarczego, pozytywnie wpłynie na rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz zredukowanie emisji gazów cieplarnianych. Ponadto realizacja działań zawartych w Programie może zwiększyć tempo (osłabionego w ostatnim czasie przez globalny kryzys gospodarczy i finansowy) rozwoju gospodarczego Polski. Doświadczenia niemieckie, gdzie biogazownie rolnicze stosowane są na szeroką skalę, potwierdzają, że w Polsce gdzie warunki klimatyczne są porównywalne, takie rozwiązanie jest w pełni realne. Zakłada się, że w wyniku realizacji programu do 2020 r. w każdej gminie, gdzie warunki na to pozwalają funkcjonować będzie przynajmniej jedna biogazownia rolnicza. Moc pojedynczej instalacji wahać się będzie od 0,7 MW do 3 MW. Wstępnie przewiduje się, że łączna moc biogazowni rolniczych do 2020 r. wyniesie od 2 do 3 tys. MW, a wg pewnych szacunków może być ona nawet większa. Surowcem wykorzystywanym w biogazowniach będą rośliny z upraw energetycznych, np. kukurydza, oraz odpady rolnicze, w tym z produkcji zwierzęcej (gnojowica czy odpady poubojowe).
Według szacunków resortu rolnictwa, aby wypełnić wszystkie zobowiązania Pakietu Klimatycznego w najbliższym dziesięcioleciu, musimy zwiększyć areał upraw energetycznych z obecnych ok. 10 tys. ha do 700 tys. ha. Pod uprawy przeznaczone na produkcję biopaliw musimy przeznaczyć ok.1300 tys. ha. Eksperci szacują, że bez szkody dla produkcji żywności możemy na te cele przeznaczyć 2,1 mln. hektarów.
W najbliższych latach należy się spodziewać dalszego rozwoju odnawialnych źródeł energii. Wynika to z korzyści jakie przynosi ich wykorzystanie zarówno dla lokalnych społeczności – zwiększenie poziomu bezpieczeństwa energetycznego, stworzenie nowych miejsc pracy, promowanie rozwoju regionalnego, jak również korzyści ekologicznych, przede wszystkim ograniczenia emisji dwutlenku węgla. Odnawialne źródła energii mogą stanowić istotny udział w bilansie energetycznym poszczególnych gmin, czy powiatów. Mogą przyczynić się do poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej. Potencjalnie największym odbiorcą energii ze źródeł odnawialnych może być rolnictwo, a także mieszkalnictwo i komunikacja. Szczególnie dla regionów dotkniętych bezrobociem, odnawialne źródła energii stwarzają nowe możliwości, w zakresie powstawania nowych miejsc pracy. Natomiast tereny rolnicze, które z uwagi na silne zanieczyszczenie gleb, które nie nadają się do uprawy roślin jadalnych, mogą być wykorzystane do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji biopaliw. Istnieje niemal powszechna zgoda, że rozwój energetyki opartej na źródłach odnawialnych może przyczynić się do rozwiązania wielu problemów ekologicznych stwarzanych przez energetykę również w przypadku Polski. Dbając o zachowanie naszego środowiskowego dziedzictwa i naturalnych zasobów dla przyszłych pokoleń, niezbędne jest opracowanie racjonalnych ekonomicznie rozwiązań, które ograniczą zużycie zasobów, powstrzymają skażenie środowiska i ocalą naturalne ekosystemy.
Praca rolnika postrzegana jest jeszcze jako działalność producenta żywności. Jednak nadmiar produktów żywnościowych na rynkach europejskich i wysokie ceny energii oraz ochrona środowiska przed emisją gazów powoduje, że rolnik może stać się w bardzo krótkim czasie producentem energii bądź dostarczycielem surowca na cele energetyczne. Aby sprostać nowym wyzwaniom gospodarczym i technicznym, konieczna jest szeroko pojmowana stała modernizacja gospodarstw i sektora energetycznego. Po okresie bujnego rozwoju techniki w XIX i XX wieku ludzkość chce teraz ochrony środowiska, ekologii i zdrowego stylu życia. W okresie przemian gospodarczych rolnictwo ma swoją szansę w produkcji poza sektorem żywnościowym.
Źródło: Centrum Doradztwa Rolniczego, www.cdr.gov.pl, fot. sxc.hu
