Gazy, pyły i odchody zwierzęce, przedostając się z budynków inwentarskich do gleby, mogą stanowić zagrożenie dla ludzi i zwierząt. W otoczeniu ferm, gdzie składowane są odchody zwierzęce, powstaje wiele gazów o nieprzyjemnym zapachu (odór), uciążliwych dla pobliskich mieszkańców. Substancjami wydzielającymi odór mogą być gazy nieorganiczne lub opary związków organicznych. Można je podzielić na trzy grupy:
- związki siarczkowe np. siarkowodór,
- związki azotowe np. amoniak,
- związki zawierające węgiel np. aldehydy, ketony, czy też lotne kwasy tłuszczowe.
Negatywne skutki działania gazów
Źródłem powstawania uciążliwych gazów są głównie odchody zwierząt zarówno świeżo wydalone, jak i składowane w zbiornikach w postaci stałej lub ciekłej. Emisja związków odorotwórczych do atmosfery odbywa się przez systemy wentylacyjne, które usuwają na zewnątrz budynku około 1 m3 powietrza na 1 kg masy ciała na godzinę. Gazy te następnie podlegają wielu procesom, w wyniku których powstałe produkty przedostają się do gleby i wody, powodując negatywny wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt.
Dolegliwości spowodowane zanieczyszczeniami mogą być różne, np.: obrzęki, nadmierne łzawienie, podenerwowanie, stres, obniżenie odporności na zakażenia bakteryjne i wirusowe, niedotlenienie, bóle głowy, nudności, biegunki, trudności z koncentracją, ogólne rozdrażnienie, utrata łaknienia, trudności z zasypianiem i inne.
Polska nie ma jeszcze prawnych uregulowań w zakresie dopuszczalnych norm substancji odorotwórczych w powietrzu atmosferycznym. Jednak zgodnie z ustawą „Prawo ochrony środowiska” minister ds. środowiska wraz z ministrem ds. zdrowia w drodze rozporządzenia mogą określić standardy zapachowej jakości powietrza i metody jej oceny. Oceny wpływu ferm na środowisko można dokonać na podstawie dopuszczalnych norm dla zanieczyszczeń, takich jak: amoniak i siarkowodór zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska. Obecnie w krajach UE metodą stosowaną do pomiaru odorów jest metoda olfaktometrii dynamicznej, oparta na normie europejskiej, od maja 2005 roku mająca status normy polskiej PN-EN13725:2005(3). Norma ta określa jednak tylko metodykę pomiarów, bez sposobu oceny uzyskanych wyników, ani też dopuszczalnych wartości dla substancji zapachowych w powietrzu.
Projekt dot. uciążliwości zapachowej
Ostatnio został przygotowany przez Ministerstwo Ochrony Środowiska projekt „Ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej”. Obecnie jest on poddawany konsultacji społecznej, powinien również dotrzeć do hodowców i producentów świń.
Projekt ten określa:
- zasady ustalania warunków przed uciążliwością zapachową,
- udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie uciążliwości zapachowej,
- obowiązki organów administracji publicznej,
- odpowiedzialność i sankcje,
- zasady rejestrowania skarg i informacji dotyczących uciążliwości zapachowej.
Zgodnie z założeniem ustawy, powinniśmy tak prowadzić produkcję, aby maksymalnie ograniczyć uciążliwość zapachową dla środowiska. Sposoby postępowania zmierzające do zmniejszenia uciążliwości zapachowej dla jakiejkolwiek instalacji emitującej uciążliwości zapachowe według ustawy to:
1. Zmiana procesu produkcyjnego poprzez zastosowanie w cyklu produkcyjnym substancji i materiałów o mniejszej uciążliwości zapachowej.
2. Hermetyzacja procesu produkcyjnego.
3. Dezodoryzacja,
4. Stosowanie najlepszych dostępnych technik.
5. Postępowanie z wyprodukowanymi nawozami zgodnie z wymogami (5,6,12),
6. Stosowanie zasad dobrej praktyki rolniczej.
Podmiot emitujący uciążliwości zapachowe może mieć różną formę prawną i w różnym stopniu korzystać ze środowiska, co ma znaczenie dla decyzji organów kontrolujących w odniesieniu do skutków prawnych i finansowych.
Korzystanie ze środowiska można podzielić na trzy rodzaje:
- powszechne,
- korzystanie zwykłe,
- wychodzące poza ramy korzystania powszechnego.
Ostatni rodzaj korzystania ze środowiska obwarowany jest koniecznością posiadania pozwolenia, wydanego przez właściwy organ ochrony środowiska i dotyczy głównie dużych ferm trzody, w których liczba stanowisk jest równa bądź większa: od 2000 stanowisk dla świń o masie ciała powyżej 30 kg, od 750 stanowisk dla macior.
Według ustawy wszystkie mniejsze fermy trzody chlewnej korzystają na zasadzie zwykłego korzystania ze środowiska. Zgodnie z projektem ustawy postępowanie w sprawie uciążliwości zapachowej emitowanej na terenie gminy w ramach powszechnego lub zwykłego korzystania ze środowiska prowadzi urząd gminy. Natomiast w sprawie uciążliwości zapachowej spowodowanej przez podmiot prowadzący działalność w zakresie korzystania ze środowiska wychodzącym poza powszechne korzystanie, prowadzi organ ochrony środowiska właściwy do wydania pozwoleń na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska. Zarówno w jednym jak i drugim przypadku postępowanie jest wszczynane na wniosek urzędu gminy bądź minimum 50 jej mieszkańców.
Po wizji lokalnej, ocenie zapachowej powietrza opracowuje się treść protokołu pokontrolnego. Jeżeli w wyniku oceny stwierdzone zostanie występowanie uciążliwości zapachowej wówczas organ gminy wydaje decyzję, w której określa podmiotowi emitującymi taką uciążliwość do środowiska:
- warunki prowadzenia działalności związanej z wprowadzeniem do powietrza substancji zapachowych,
- sposób postępowania zmierzającego do wyeliminowania albo ograniczenia uciążliwości zapachowej,
- termin dostosowania działalności nie dłuższy niż 2 lata. Urząd Gminy w skrajnych przypadkach może zakazać prowadzenia działalności związanej z wprowadzeniem do powietrza substancji zapachowych.
Dla podmiotów prowadzących działalność w zakresie innym niż powszechne lub zwykłe korzystanie ze środowiska kończy się również decyzją organu kontrolującego zawierającą takie same warunki, z tą różnicą, że w przypadku stwierdzenia występowania uciążliwości zapachowej okres dostosowawczy jest wydłużony do 3 lat.
Jeżeli natomiast podmioty nie dostosowały się w wyznaczonym terminie, wówczas ponoszą opłatę z tytułu niewykonania decyzji. Wysokość opłaty za każdy dzień zwłoki w dostosowaniu prowadzonej działalności do sposobu postępowania zmierzającego do wyeliminowania albo ograniczenia uciążliwości zapachowej wskazanego w decyzji wynosi od 50 do 1000 zł.
Opracowany projekt „Ustawy o przeciwdziałaniu uciążliwości zapachowej” zakłada wprowadzenie instrumentów finansowych, które będą wpływać na podmioty w tym producentów trzody chlewnej powodujące uciążliwość zapachową i mobilizować je do podejmowania działań zmierzających do ograniczenia bądź wyeliminowania uciążliwości zapachowej w wyniku prowadzonej działalności.
Źródło: Teresa Jawor, Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, ww.wodr.konskowola.pl, fot. Morguefile.com
